فرمول کلي و اساسي زندگي در قرآن

مقدمه:
یگانه راه و روش مطمئن برای داشتن یک زندگی خوب و سعادتمندانه هم در دنیا و هم در آخرت این است که ما به دستورات خداوند و نیز مطابق با سبک و روشی که خدا برای ما ترسیم فرموده عمل نماییم در این صورت ما عمری جاویدان همراه با خوشبختی را خواهیم داشت در این مقاله به سه فرمول کلی و اساسی زندگی از دیدگاه قرآن که فوق‎العاده اثر بخش می‎باشند، می‎پردازیم انشاالله با دقت مورد مطالعه قرار گیرد و در زندگی عملی آنها را بکار بندیم تا میوه و ثمره آن را در زندگی بچشیم
  الف) نیکوکار که به طور قطع و یقین پاداشش بهشت است چه کسی است وچه خصوصیاتی دارد؟
خداوند برای ترسیم یک زندگی پاک وخوب ما را دعوت به نیکوکاری می‏کند و شاخص‏های یک فرد نیکوکار را در آیه ۱۷۷سوره بقره اینچنین می‏فرماید  
۱ـ ایمان به خدا (اینکه این جهان صاحبی دارد که در خلقت، مالکیت، سرپرستی، تدبیر و پرورشِ موجوداتِ جهانِ، هیچ شریکی و همتایی ندارد و تنها خالق، مالک، ولی، ربِّ عالم هستی، فقط خداست، سوره اخلاص«قُل هواالله اَحد...» شناسنامه خداست به مضامین آن توجه خاص شود)
2ـ ایمان به جهان آخرت (حدود ۱۶۱۴ آیه یعنی حدود یک چهارم آیات قرآن کریم در رابطه با معاد و جهان آخرت است که این فراوانی جای هیچ شکی را برای ما باقی نمی‏گذارد که قیامتی هست و دارای حساب و کتابی، پاداش وکیفری می‏باشد)
۳ـ ایمان به فرشتگان (فرشته وحی جبرئیل، فرشته مرگ عزرائیل، فرشته روز قیامت اسرافیل، فرشته روزی میکائیل، فرشته سوال وجواب نکیر و منکر، فرشته ثبت اعمال برای هر انسان عتید و رقیب)
۴ـ ایمان به کتاب آسمانی تعالیم تمام انبیا در کلیات یکسان است و هیچ فرقی(لانُفَرقُ بَینَهُم) باهم ندارند اما در جزئیات مطابق با شرایط زمان متفاوت است بنابراین آنچه حضرت آدم، نوح، موسی، عیسی(ع) گفتند با پیامبر ما هیچ فرقی ندارد بنابراین باید به تمام تعالیم آنها ایمان داشته باشیم آیه4 سوره بقره دقیقا به این امر اشاره دارد.
۵ـ ایمان به پیامبران سنّت هدایت در طول تاریخ برای تمام موجودات جهان هستی ساری و جاری بوده است که در دو بخش 1) هدایت تکوینی: خداوند در نهاد تمام موجودات به طور طبیعی و غریزی راهنمایی قرار داده و بوسیله آن به سوی هدف و مقصدشان هدایت می شوند موسی(ع) در استدلال به فرعون اشاره می نماید « قَالَ رَبُّنَا الَّذِي أَعْطَى كُلَّ شَيْءٍ خَلْقَهُ ثُمَّ هَدَى» «پروردگار ما کسی است که موجودات را خلق کرد و سپس آنها را هدایت کرد
2) هدایت تشریعی: هدایت از راه کتاب، شریعت و قانون است به همین منظور خداوند پیامبران تشریعی، (پیامبرانی که صاحب کتاب بودند) و نیز پیامبران تبلیغی، (پیامبرانی که دین وآئین پیاامبر صاحب کتاب را تبلیغ می‎کردند) در طول تاریخ زمینه ساز هدایت انسان و جن را فراهم کرد.
 تذکر: 1ـ این پنج مورد پایه‎های فکری انسان را که اصل و اساس هویت انسان است، شکل می دهد که همان اعتقادات و حکمت نظری انسان است.
تذکر ۲- ایمان یک مرحله بالاتر از علم و دانش و قبول داشتن است و آن یک اطمینان قلبی است
۶ـ مال: «و تُحِبونَ المال حباً جمّا(فجر/20) انسان کاملاً مال خود را دوست دارد. خود را با همه علاقه‏ای که به آن دارد باید بخشی از آن را به خویشاوندان، یتیمان، بیچارگان، در راه ماندگان، سائلان و فقیران، بدهد
۷ـ نماز بپا دارد (نماز پرچم دینداری است، نماز غفلت زدایی از مشغله ‏ها و سرگرمی‏ های دنیوی است، نماز تشکر عملی از نعمت‏های فراوانی است که خدا به ما بخشیده است، نماز دوری از زشتی‏ها و پلیدی‏هاست، نماز ذکر و یاد خداست که آرامش بخش دل‏های ماست)
 ۸ـ زکات بدهد (شامل تمام نعمت‏هایی که در زندگی داریم،  مثلاً زکات علم در نشر آن است، زکات بدن در روزه است، زکات مال در بخشش آن است و...)
۹ـ وفای به عهد وپیمان‏ها: خداوند می فرماید « اوفِ بِعَهْدِكُمْ » به عهد و وفای که با دیگران می بندید وفادار باشید و حتی می فرماید سخنی نگوئید که نمی توانید آن را عمل کنید  لَم تقولون ما لاتَفعَلون چرا چیزی را می گوئید که بدان عمل نمی کنید قول‏هایی که می‏دهیم، پیمان‏هایی که می‏بندیم، باید احساس مسئولیت کنیم و آنها را در زندگی، دقیق عمل کنیم
۱۰ـ صبر و استقامت: در برابر سختی‏ها، محرومیت‏ها، بیماری‏ها باید صبر پیشه کنیم صبر، سه قسمت است
الف: صبر در برابر طاعات: آن چیزهایی که خدا تکلیف کرده انجامش سخت است پس باید آن را تحمل کنیم
ب : صبر در برابر معصیت‏ها و گناهان: در مقابل شیرینی گناه که لذت بخش است باید در مقابل این شیرینی مقاومت و شکیبایی کنیم
ج: صبر در برابر مصیبت‏ها: در مقابل مصیبت‏هایی که در زندگی به ما وارد می‏شود مثل بیماری‏ها، از دست دادن پدر یا مادر، خسارت مالی و... صبور و شکیبا باشیم در سوره آل عمران ایه ۱۳۴ و۱۴۷ صفات دیگر نیکوکار را مطرح می‎فرماید
۱۱ـ انفاق مال در حالت وسعت و تنگدستی: یعنی روحیه گذشتن از خود و توجه به دیگران بخصوص نیازمندان را در هر حالت داشته باشیم. روحیه از خود گذشتن و به دیگران توجه داشتن که همان روحیه همدردی و همدلی است صفت فوق العاده ارزشمندی  است که در سیره پیامبر عظیم الشان و ائمه معصومین(ع) فراوان دیده می شود.
۱۲ـ فرونشاندن خشم خود: خداوند می فرماید «وَالْكَاظِمِينَ الْغَيْظَ وَالْعَافِينَ عَنِ النَّاسِ» انسانها باید در مقابل دیگران خشم خود را فرو ببرند و در مقابل روحیه عفو و بخشش و بزرگواری از خود نشان دهند  پیامبر اکرم(ص) می فرماید: بدانید که بهترین انسان ها کسانی هستن که دیر به خشم میآیند و زود راضی میشوند و بدترین انسان ها کسانی هستند که زود به خشم می آیند و دیر راضی می شوند انسان باید هنگام خشم و عصبانیت شیوه‏هایی را که اشاره می‏کنند مثل تغییر محل خشم، نوشیدن آب سرد و... را انجام دهد تا کنترل خشم را در دست خود بگیرد.
۱۳ـ از بدی مردم می‏گذرد: از صفات برجسته انسان‏های کریم این است که از بدی مردم می‏گذرند و چه بسا در مقابل بدی، به طرف خوبی می‏کنند « ٱدفَع بِٱلَّتِي هِيَ أَحسَنُ » « وَإِذَا خَاطَبَهُمُ الْجَاهِلُونَ قَالُوا سَلَامًا» درمقابل خطاب نادانان که حرف‏های ناپسند دارند روحیه درود و سلام را داشته باشیم.
۱۴ـ سخنان نیکوکاران این است «پرودگارا از گناه و ستمی که ما درباره خود کرده‏ایم در گذر و ما را ثابت قدم بدار» نیکوکار خود را هیچگاه تبرئه نمی‏کند بلکه خودش را گناه کار می‏داند به‏همین خاطر، همیشه روحیه اقرار و اعتراف به گناه را دارد و دائم در حال پاکسازی درون خود هست.

ب) در زندگی چه کارهایی را باید انجام دهیم که خدا ما را دوست داشته باشد و از ما راضی و خشنود باشد؟
1ـ آنچه را که خداوند به ما دستور داده است آنها را پیروی نماییم (آل عمران/ ۳۱)
2ـ آنچه از مال که دوستش داریم به دیگران انفاق کنیم(آل عمران/ ۹۲)
3ـ در زندگی جز محسنین باشیم، محسن کسی است که احسان یک طرفه می‏کند و انتظار توقعی و پاداشی از کسی را ندارد (۱۹۵/ بقره)
4ـ اگر در مسیر زندگی دچار خطا، اشتباه و گناهی شود فوری پشیمان می‏شود و سریع دست به توبه می‏زند(۲۲۲/بقره)
5ـ شیوه زندگی را بر راستی، درستی و پاکی قرار می‏دهد چون می‏داند الصدّقُ نَجی نجات در صداقت و درستی است و کجی و نادرستی و دروغگویی را منشا و کلید تمام پلیدی ها و بدی هاست(۲۲۲/بقره)
6ـ در زندگی سعی کنیم از هر آنچه شّر، بدی، گناه و بی‏ادبی است دوری کنیم و سبک زندگی را برمبنای خیر و خوبی و ادب قرار دهیم(۷۶/ آل عمران)
7ـ در زندگی در سه محور اساسی طاعات، گناهان، مصیبت‏ها، صبر را پیشه کنیم توضیح آن در قسمت نخست داده شد(۱۴۴/آل عمران)
8ـ انسان باید در زندگی با تفکر، تعقل، راهنمایی و مشورت با دیگران، مسائل زندگی خود را حل کند و وظیفه خود را بخوبی انجام دهد در پایان، نتیجه‏ی کار خود را به خدا واگذار نماید یعنی به خدا توکل کند (۱۵۹/آل عمران)
توکل دست روی دست گذاشتن و روحیه تنبلی و سستی نیست بلکه توکل زمانی درست است که ما وظیفه خود را بخوبی انجام دهیم و در نهایت تلاش و کوشش نتیجه کار را به خدا واگذار کنیم.  
9ـ ما باید در زندگی ‌برمبنای قسط و عدالت عمل نماییم (لِيَقُومَ ٱلنَّاسُ بِلْقِسْطِ) قسط و عدل معنای متفاوت دارد اما مقصود ما از عدل یعنی هرچیزی را در جای خودش قرار دهیم مثلاً عبادت جای خودش، ورزش جای خودش، تفریح جای خودش، مطالعه جای خودش، کار و فعالیت برای تامین معاش جای خودش، و...
عدل چه بود؟ اندر موضعش ظلم چه بود؟ اندر ناموضعش(۴۲/مائده)
ج) چه خصیصه‏ هایی در زندگی باعث می‏شود خدا ما را دوست نداشته باشد و از ما ناراضی باشند؟
۱ـ از حد و اعتدال خارج شدن: ما باید در تمام امور زندگی نه افراط (تندروی) و نه تفریط(کند روی) داشته باشیم چه در خورد و خوراک، پوشاک، خواب، محبت و مهربانی به دیگران، انفاق و بخشش به دیگران، عبادت، ورزش، و... بهترین امر در زندگی وسط و میانه است «خیرالاموراوسطها» (۱۹۰ بقره)  
۲ـ فساد کننده‏ها: در درون انسان هم تقوی(خوبی) و هم فجور(بدی) وجود دارد « فَأَلْهَمَهَا فُجُورَهَا وَتَقْوَاهَا» سفارش خداوند این است که از بدیها و پلیدی ها دوری و گرایش به سوی خیر و خوبی داشته باشیم بنابراین  ما باید از هرگونه، فساد اعتقادی، فساد اخلاقی، فساد سیاسی واجتماعی، فساد اداری، فساد مالی و... دوری کنیم چون شخصیت انسان را نابود می‏کند (۲۰۵/ بقره)
۳ـ مردم بی‏ایمان وگنه پیشه: دو مسیر برای انسان‏ها  می‏باشد
 1ـ بنده خدا 2ـ بنده شیطان: کسانی که دستورات خدا را توجه ندارند و در مسیر بندگی شیطان قرار می‏گیرند و گناه را پیشه خود در زندگی قرار می‏دهند، خدا این دسته انسان‏ها را دوست ندارد( ۲۷۶/بقره)
۴ـ ظالمین: انسان‏ها به شکل‏های مختلف ظلم می‏کنند
1ـ ظلم به خدا: به دستورات خداوند در زندگی بی‏اعتنا هستند و آن را انجام نمی‏دهند 2ـ ظلم به دیگران از پدر و مادر گرفته تا بستگان، آشنایان، دوستان، افراد غیر
3ـ ظلم به خودش: امام علی(ع) در دعای کمیل می فرمایند: «ظلمت نفسی» به خودم ظلم کردم انسان از ظرفیت‏ها واستعدادهای خود خوب استفاده نمی‏کند و به‏همین خاطر در بیراهه قرار می‏گیرند و مستحق عذاب می‏شوند درحقیقت خدا به کسی ظلمی نمی‏کند بلکه این خود انسان‏ها هستند که به خود ظلم می‏کنند(۵۷/آل عمران)
۵ـ مردم متّکبر و خودپسند: انسان باید با پدر و مادر، خویشان و بستگان، یتیمان، فقیران، دوستان، همسایه‏های دور و نزدیک، آحاد مردم جامعه باروحیه تواضع وفروتنی(خاکی باشد) برخورد کند و خودش را نگیرد و خود را برتر از دیگران نبیند (۳۶/ نسا)
۶ـ خیانتکار و بد عمل کردن: انسان به طرق مختلف خیانت می‏کند، خیانت مسئولیتی یعنی در مسئولیتی که به او دادند شایستگی حرفه‏ای را ندارد، خیانت مالی، مالی که به او سپرده شده در آن دخل و تصرف شخصی می‏کنند، خیانت درامانت، امانتی که به او سپرده شده خوب به وظیفه‏اش عمل نمی‏کند مثل معلّمی، نماینده مجلس و... خیانت به ناموس، حریم ناموس خود را مدافع نیست، خیانت به کشور و نظام، مسائل کشور را در پیش دشمن برملا می‏سازد و... خداوند چنین انسانهایی را دوست ندارد (۱۰۷ /نسا و۵۸انفال)
۷ـ اسراف کنندگان: اسراف یعنی زیاده از حد، زیاده‏روی در هر مسئله‏ای، چه خورد و خوراک‏ها، نوشیدنی‏ها، خواب، مصرف آب، برق، گاز، بنزین، عبادت، محبت بیش از اندازه به فرزند و... این روحیه زیان‏آور و جز گناهان کبیره و حرام شمرده شده است(۳۱/اعراف)
۸ـ مستکبرین: انسانی که صفت متکبّر وگردنکشی دارند حتی در مقابل دستورات خدا هم حالت گردنکشی و سرپیچی دارند چه رسد به انسان‏ها؛  همان صفتی که شیطان را از درگاه خداوند راند چون وقتی خداوند دستور سجده برآدم را داد همه فرشتگان سجده کردند جز ابلیس و آنهم بواسطه روحیه برتری طلبی که داشت وگفت من از جنس آتش وآدم از جنس خاک پس من برترم و سجده نکرد(  ۲۳/نحل)
۹ـ کافر ناسپاس: مراد از کافر کسی است که حق را می‏پوشاند و آن را کتمان می‏کند و در مقابل این همه نعمت‏های خداوند از نعمت هدایت، نعمت پیامبر، نعمت کتاب، نعمت عقل، نعمت آسمان‎ها و زمین و نیز آنچه در آنهاست، نعمت آب، نعمت باران و... آنها را ناسپاسی دارد، قطعاً انسانی که شاکر نعمت‏های خداوند باشد خداوند نعمت را بر او فزونی می‏بخشد « لَئِن شَكَرتُم لَأَزيدَنَّكُم» و کسی که کفران و ناسپاس باشد عذابی سخت برای اوست «وَلَئِنْ كَفَرْتُمْ إِنَّ عَذَابِي» (7 ابراهیم)