درمان های ضروری امراض روحی در زندگی
انسان برای دستیابی به فضیلت هاوآرامش دو کار اساسی را باید انجام دهد 1- مبارزه با نفس 2- آگاهی وشناخت از امراض نفسا نی وآثار سو ء آن، بهمین منظور در دو شماره نسیم دانش به برخی از امراض روحی انسان وراههای مبارزه ومقابله با آن اشاره شد امید است مورد استفاده عملی همه عزیزان قرار گیرد.
درمان اضطراب
اضطراب، يعنى دلهره داشتن و ترس مبهم كه منشأ آن خيلى خوب روشن نيست. اضطراب آيا مفيد است يا مضر ؟ روانشناسان معتقدند كه در حد اعتدال آن نه تنها مضر نيست بلكه لازم است چه اين كه اگر ما اضطراب اصلاً نداشته باشيم هيچگاه به وعدههاى خود عمل نمىكنيم. براى امتحان درس نمىخوانيم. براى معالجه بيمارى خود به پزشك مراجعه نمىكنيم. يا يك راننده اگر اضطراب نداشته باشد معلوم نيست بتواند هزاران كيلومتر رانندگى كند و حتى شب تا صبح بيدار بماند اين اضطراب حفظ جان مسافرين، خودش و ماشين است كه او را بيدار نگه مىدارد، بنابراين اصل اضطراب مفيد است اما اگر بيشتر از حد اعتدال باشد به گونهاى كه در انجام مسؤوليتهاى فردى و اجتماعى موجب اختلال در عملكرد ما شود جنبه مرضى پيدا مىكند و مفيد نيست و بايد چنين اضطرابى درمان شود. رعايت نكات زير بسيار مفيد و ضرورى است: 1- ورزش مستمر 2- انجام ريلكسيشن (آراميدگى)
در واقع يك نوع آرامش عضلانى است كه با ايجاد انقباض و انبساط ماهيچههاى بدن موجب آرامش جسمى و موثر در آرامش روحى است. به اين صورت كه روى تخت يا زمين هموار دراز مىكشيد و يكجا همه ماهيچه بدن را از پيشانى، چشم، گردن، سينه، دستها، شكم، پشت پاها و انگشتان را براى 5 ثانيه منقبض مىكنيد و سپس آن را رها و شل مىكنيد به گونهاى كه احساس آرامش در عضلات خود كنيد اين عمل را مىتوانيد به صورت ديگرى هم انجام دهيد و آن اين كه تكتك ماهيچههاى بدن را منقبض كنيد و سپس شل كنيد. آنچه كه مهم است در تمرين ريلكسيشن اين است كه هنگام انقباض و انبساط عضله بايد همه توجه خود را به آن عضو و حالتى كه براى آن پيش مىآيد، معطوف كنى. اين عمل را روزى سه بار (ترجيحاً هنگام استراحت و خواب) انجام دهيد.
3- در مسائلى كه روزمره برايت پيش مىآيد سعى نماييد با تأ مل و تفكر و تأ نى با آنها برخورد كنيد و از احساساتى و هيجانى برخورد كردن اجتناب نماييد.
درمان منفی گرا ئی د ر زندگی
خوشبختانه اين بيمارى قابل درمان است. هم با دارو درمانى و هم با شيوههاى رواندرمانى. رعايت نكات زير، براى مقابله با اين مشكل روحى، بسيار مؤثر است:
1- از ورود افكار منفى به ذهنتان جداً خوددارى كنيد.
2- هرگاه فكرى منفى دربارهى خودتان يا ديگران به ذهنتان خطور كرد، با فكرى مثبت و يا انجام كارى، خود را از افكار منفى رهايى بخشيد.
3- شما حتماً جنبههاى مثبت زيادى در زندگى داريد. سعى كنيد آن جنبههاى مثبت را برجسته كنيد. آنها را يادداشت كرده، هر روز چندين بار مرور كنيد.
4- به منظرههاى خوشايند و جلوههاى زيباى زندگى، بيشتر فكر كنيد.
5- متناسب با وضعيت جسمانى خود هر روز نيمساعت ورزش كنيد.
6- شنا و آبتنى بسيار مفيد است. در صورت عدم دسترسى به استخر، هر روز 10 دقيقه دوش آب ولرم بگيريد.
7- از نظر تغذيه، خودتان را تقويت كنيد. مصرف شير، خرما، عسل، انگور و ساير ميوهها، بسيار مفيد است.
8- براى مقابله با افكار شكآلود، سعى كنيد در مواقعى كه آمادگى ذهنى داريد، كتابهايى را كه در اين زمينه نوشته شده است مطالعه كنيد.
9- در اجتماعات، بيشتر شركت كنيد و از تنهايى اجتناب كنيد.
10- در صورت عدم تمايل به مطالعه، حتماً خودتان را به كارى هنرى، فنى يا هر كار عملى ديگرى كه دوست داريد مشغول كنيد.
11- به خودتان تلقين كنيد كه «مىتوانم بر اين حالت پيروز شوم و يك زندگى با نشاط داشته باشم».
12- با انجام اعمال عبادى و شركت در مجالس مذهبى، روحيهى معنوى را در خودتان تقويت كنيد.
مطمئن باشيد با به كارگيرى راهكارهاى فوق و جديت و پشتكار، حتماً مىتوانيد بر اين روحيه منفىگرايى غلبه كنيد و عنان تفكرات خود را از دست اوهام و پوچگرايى نجات دهيد و به زندگى خود معنا بخشيد. .
براى جلوگيرى و مبارزه با بخل چه بايد كرد؟
براى جلوگيرى و يا مبارزه با بخل ابتدا بايد علل آن را شناخت پس به مقتضاى هر يك از آن علل، چاره مناسبى انديشيد
الف) علل بخل: 1- حرص و حب دنيا 2- عدم توكل بر خدا و غفلت از اينكه همه هستى از آن اوست و آنچه در اختيار آدمى نهاده امتحان و آزمايشى بيش نيست 3- غفلت از مرگ و نيازهاى اخروى انسان.
ب) راه درمان: 1- توجه به مفاسد و زيانهاى دنيوى و اخروى بخل ، پيامبر اكرم (ص) می فرماید: «بخيل از خدا ، از مردم، از بهشت دور است و به آتش جهنم نزديك است». (جامع السعادات ج 2 ص 10)
2- بيرون راندن حب دنيا از نفس.
3- توكل بر خدا و ا طمينان به اينكه تنها خداست كه در هر حال دستگير انسان است و جز او در مشكلات كارگشايى نيست.
4- ياد مرگ و احوال پس از آن و توجه به اينكه انسان با آنچه در دست دارد تا زنده است بايد ذخيرهاى براى آخرت خود بيندوزد و با سرمايههاى اين جهانى حيات ابدى خويش را آباد سازد.
5- توجه به آثار نيكوى سخاوت ، پيامبر اكرم (ص) می فرماید: «سخاوت درختى اندر بهشت است كه شاخههايى در دنيا دارد و هر كس بر آن شاخهها چنگ زند وارد بهشت خواهد شد» (جامع السعادات ج 2 ص 111)
6- عمل بر خلاف بخل يعنى كسى كه گرفتار اين صفت ناپسند است لازم است با سختی هم شده در موارد مختلف اقدام به بذل و بخشش كند و بدينگونه با بخل درونى خويش مبارزه كند تا كم كم ريشه بخل در او خشكيده شود.
خشم وغضب و راه درمان آن :
غضب يكى از غرايز نيرومند و سرنوشتساز در وجود انسان است.
پيشوايان دينى و دانشمندان مطالب فراوانى در اين مورد دارند نبى اكرم (ص) مىفرماید ،به راستى كه غضب آتشى است كه در درون انسان برافروخته مىشود، نمىبينيد كه چگونه هنگام غضب، چشمانش قرمز و رگهايش برافروخته مىشود. على (ع) مىفرمايد: غضب و تندى يك نوع ديوانگى است.
ديل كارنگى روانشناس معروف آمريكايى نيز مىنويسد: «تداوم خشم و غضب در مزاج و قلب آدمى، اثر سوء مىگذارد و بسيارى از بيمارىهاى درونى و امراض بر اثر خشمهاى پىدر پى و زياده از حد طبيعى است. حال براى غلبه بر خشم و غضب، اين سه مطلب را در نظر داشته باشيد: 1- درباره ارزش حلم و بردبارى نيك بينديشيد.چون پاد زهر غضب، حلم و بردبارى است.پیامبر اکرم (ص) می فرماید: من به رسالت مبعوث گشتم تا كانون حلم و بردبارى، معدن علم و دانش و مسكن صبر و شكيبايى باشم. حضرت على (ع) مىفرمايد: حلم و بردبارى نورى است كه منشأش عقل و خرد انسان است.
7) تيغ حلم از تيغ آهن تيزتر بل زصد لشگر ظفر انگيزتر
8- هنگامى كه خشم و غضب به هيجان درآيد، انسان به چند امر توصيه شده است:
الف) استعاذه و خود را از شرّ شيطان در پناه خدا قرار دادن.
ب) اگر ايستاده است، بنشيند و اگر نشسته است قدرى دراز بكشد.
ج) آبى به سر و صورت خود بزند و يا وضو بگيرد و يا غسل كند.
د) آب سرد بنوشد.
براى تقويت حلم و بردبارى بايد آنچه پيشنهاد مىشود را بدون كمترين كاستى به اجرا گذاريد: 1) كاملاً به خود مطمئن باشيد كه مىتوانيد روحيه خود را تغيير دهيد ولى براى نتيجهگيرى عجول نباشيد. با خود فكر كنيد كه بايد حداقل چند ماه روى خود كار كنيد و اگر چنين كنيد حتماً پس از آن دگرگون خواهيد شد.
2) از حساسيت بيش از حد در هر زمينه بپرهيزيد.
3) در هر مسئلهاى ابتدا از ديگران انتظار بدترين برخورد را داشته باشيد و خود را براى تحمل آن آماده كنيد. اين مسئله باعث مىشود برخوردها بهتر از مورد انتظار در شما ايجاد خوشنودى نمايد. در حالى كه اگر هميشه انتظار برخورد خوب داشته باشيد چه بسا نتيجه عكس خواهيد گرفت.
4) با خود شرط كنيد كه هيچ گاه و در هيچ شرايطى برخورد تند نداشته باشيد. اگر ناگهان از شما چيزى سر زد خود را جريمه كنيد مثلاً تصميم بگيريد- يا در صورت امكان نذر كنيد- كه مثلاً اگر بر كسى فرياد زديد فلان مبلغ صدقه بدهيد يا يك روز روزه بگيريد. كارآيى اين روش بسيار بالا است و بسيارى از علماى بزرگ بدينسان تمرين عملى و خودسازى نمودهاند.
5) از تفريحات سالم و تقويتكننده اراده نيز استفاده كنيد.
6) در تصميمگيرىها حتى الامكان با افراد عاقل و پخته مشورت نماييد و از اقدامات عجولانه و مطالعه نشده بپرهيزيد.
7) بيشتر با افراد خوشخلق و غيرعصبى معاشرت كنيد.
8) شرح موارد فوق را در جدولى بنويسيد و موارد انجام يا تخلف در هر روز را يادداشت نموده و همواره سعى بر تقليل موارد تخلف نماييد.
9) نتيجه را پس از مدتى گزارش نماييد.
10) همواره به بىنتيجه بودن عصبانيت انديشه كنيد و بدانيد كه حالات عصبى نه تنها هيچ مشكلى را حل نخواهد كرد بلكه گرهها را كورتر خواهد كرد.
11) با مطالعه سيره و روش پيامبر (ص) و ائمه (ع) و بزرگان دين از حالات و گفتارهاى آنان درس بگيريد. امام صادق (ع) فرمودند: «كسى كه سه خصلت در او باشد خداوند از حورالعين آنگونه كه بخواهد به او تزويج مىكند: 1- فرو بردن خشم و غضب 2- صبر بر شمشيرها (جهاد) 3- پرهيز از مال حرام.
درمان لجبازی
درد را شناختند نيمى از درمان است. لجبازى حتى در درمان نيز كار دست انسان مىدهد بنابراين لجباز نباشيد. براى رهايى از اين خصلت توصيههاى زير را عمل كنيد:
1- پيرامون عواقب ناگوار لجبازى ازنظر فكرى و عملى بيانديشيد و ببينيد تاكنون اين خصلت چه ناراحتىها و خسارتهايى به شما زده است.
2- فكر نكنيد كه نمىتوان بر اين خصلت غلبه كرد. همواره به ويژه هنگام خوابيدن اين جملات را با خود تكرار كنيد (40 شب) (لجبازى خصلت ناپسندى است و من با تكاى به خداوند قادرم اين خصلت را درخود ريشه كن كنم و با جديت تمام اين كار را خواهم كرد، من لجبازى را در خود بايد ريشه كن كنم و مىكنم.) 3- دفترى براى ثبت حالات خود داشته باشيد و روزانه موارد لجبازى خود را يادداشت كنيد. شبها آن را بررسى كرده و در صورت مشاهده موارد لجبازى نفس خود را ملامت كنيد و عهد كنيد كه تكرار نشود. اين كار را تا 40 روز ادامه دهيد و روزهايى كه لجبازى از شما سر نزده و يا كمتر شده بر خود آفرين بگوييد و سجده شكر بجاى آوريد. حتىالامكان بايد هرطور شده تلاش كنيد كه روز به روز دفعات رخ دادن لجبازى كاهش يابد و به صفر برسد سپس اين مرحله ثابت و ماندگار شود.
4- در موقع برخورد با چنين مواردى خلاف مقتضاى آن عمل كنيد. مثلا اگر لجبازى در نخوردن غذاست شما بيشتر و زودتر بخوريد. عادات نفسانى همچون اختاپوس در سراسر وجود آدمى رخنه مىكند و تنها با همت و غيرت مىتوان آن را نابود كرد.
نفس اژدرهاست او كى مرده است از غم بىآلتى افسرده است
پس بايد تبر برداريد و بت لجاجت نفس را بشكنيد مگر نه آن است كه ريشه بسيارى از گمراهىها لجاجت بوده است چه بسيارند كسانى كه حقيقت را مىدانند ولى از سر لجاج با آن مقابله مىكنند.
افسردگی وراه مقابله با آن
انسان از نظر خُلقى و عاطفى معمولاً يك حالت يكنواخت ندارد. همه انسانها كم و بيش دورههايى از غمگينى و افسردگى را تجربه مىكنند و اين امر طبيعى است. و علت آن گاهى معلوم و شناخته شده است مثل از دست دادن عزيزى، شكست در بعضى از زندگى، مورد تمسخر و استهزا قرار گرفتن، زندگى كردن در غربت و دور از خانواده . و گاهى اوقات علت غمگينى و افسردگى و بى نشاطى معلوم و شناخته شده نيست. چه بسا علت ارثى و يا عواملى محيطى مبهم دارد. در هر حال افسردگى از اختلالات خلقى شايع است و معمولاً شيوع آن در ميان خانمها، بيشتر از مردان است زيرا براى مردان زمينه برونريزى نارحتىها فراهمتر است امّا زنها معمولاً خود خورى مىكنند و زمينه بروز ناراحتىها براى آنها كمتر فراهم مىشود. البته خداوند مكانيزمهاى جالبى، در وجود انسان قرار داده كه تا حدّ قا بل توجّهى، در تنظيم حالت خُلقى و عاطفى وى مؤثر است از جمله اين مكانيزمها خنده و گريه است. گريه و خنده، فوايد زيادى دارد كه از جمله آنها تنظيم حالات عاطفى و خلقى انسان است. گاهى با چند دقيقه گريه كردن، كاملاً انسان از ناراحتىها تخليه مىشود و گاهى نيز با شركت در يك مجلس شادى آفرين (مثل جشن و عروسى) و يا با قرار گرفتن در جمع دوستان و شنيدن چند مطلب طنزآميز و شوخىهاى خندهدار، انسان تخليه هيجانى مىشود و نشاط پيدا مىكند.
بنابراين تجربه كردن حالات غمگينى و افسردگى، تا حدود زيادى طبيعى است امّا اگر حالت غمگينى بيش از شش ماه طول بكشد و علايمى از قبيل كم خوابى (يا پرُ خوابى در بعضى افراد)، بى اشتهايى، كاهش عملكرد افراد، عدم تمركز حواس، حالات پرخاشگرانه و. ..را به دنبال داشته باشد روشن مىشود كه مشكل كمى بيشتر از حالت طبيعى است و بايد به روانشناس، يا روان پزشك مراجعه كرد.
راهكارهاى مقابله با افسردگى و درمان آن
1. اجتناب از قرار گرفتن در تنهايى مگر در مواقع ضرورى
2. شركت در مجالس نشاط آور و حضور فعال در آن
3. شركت در مجالس سخنرانى و دعا
4. ورزش مستمر روزانه (حداقل نيم ساعت )، ترجيحاً ورزش شنا و در صورت عدم دسترسى به استخر، روزى يك بار با آب ولرم دوش گرفتن
5. جلوگيرى از افكار منفى به ذهن
6. فكر كردن به جنبههاى مثبت زندگى 7 - همنشينى با افراد خوش اخلاق، با نشاط 8. مسافرت كردن خصوصاً اگردر غربت هستيد، حتماً به ديد و بازديد خويشاوندان برويد 9. سفرهاى تفريحى و زيارتى 10. برنامهريزى اوقات شبانهروزى و انجام به موقع كارها 11. كم كردن از فشار كارى يا ساير فشارهايى كه مىتواند در خستگى روحى مؤثر باشد.
فلسفه پوچ گرایی وبدبینی درزندگی وراه مبارزه ومقا بله با آن(شیوه مقابله بامشکلات زندگی)
پوچگرايى، بدبينى، علل و عوامل مختلفى دارد كه اهم آنها عبارت است از: 1- نداشتن فلسفه درست و اساسى در زندگى، 2- نداشتن ايدهآل و آرمان عالى و معنوى، 3- مسائل تربيتى و خانوادگى، 4- ناكامى و شكست در خواستهها، 5- تعارضات داخلى و ناتوانى در حل آنها، 6- بحران هويت. زندگى مجموعهاى از شادى و رنج، كامروايى و ناكامى، تلخى و شيرينى و خلاصه ميدان جنگى است كه هركس در آن سهمى از پيروزى و شكست دارد: «زندگى جنگ است جانا بهر جنگ آماده شو». آرى همه اينها به انحاى گوناگون در زندگى هرفرد وجود دارد ، اما چه بايد كرد؟ نكته مهم و اساسى نحوه برخورد انسان با اين مسا ئل است. در اين رابطه دو گونه برخورد مىتوان داشت:
1- واكنش انفعالى : در برخورد انفعالى انسان همواره مشكلات را بزرگ مىبيند. در اكثر صحنهها خود را شكست خورده مىپندارد. علىرغم اين كه از خود انتظاراتى بيش از حد دارد در گشودن راه و گام نهادن به سوى هدف خود را نا توان مىبيند. امكانات، توانمندىها و موفقيتهاى خويش را فراموش مىكند. كم كم احساس يأس، ضعف و سستى در او فزونى گرفته و خود را بيمار مىپندارد. اگر اين روند ادامه يابد واقعا گرفتار بيمارىهايى خواهد شد. بيمارىهايى كه باهيچ دارويى درمان نمىشود جز با تغيير در روحيه و روش.
2- واكنش فعال: در برخورد فعال انسان به مقايسه معقول و منطقى بين خواستهها و توانمندىها و شكستها و پيروزىها مىپردازد. توقع از خويش را با واقعيات و توانايىهاى فردى و شرايط محيطى و اجتماعى تنظيم مىكند و با جديت نشاط و روحيه بالا به فعاليت و تلاش مىپردازد. اكنون توصيه ما به شما اين است كه:
1- همواره به آرمانهاى دست نيافتنى نينديشيد بلكه موفقيتهاى خود را نيز در نظر گيريد.
2- خواستها و تمايلات خود را در سطح توانايىها پائین آورید.
3- نشاط خود را همواره حفظ كنيد و هرگز خود را مريض و ضعيف به حساب نياوريد. براى حفظ نشاط همه روزه ورزش كنيد.
4- مشكلات را عادى بدانيد و به همان اندازه آنها را بپذيريد كه كاميابىها را پذيرا هستيد.
5- براى رشد معنويت بايد براى خود برنامهريزى كنيد. البته برنامه سنگين نريزيد بلكه اندك ولى در اجراى آن مداومت و جديت داشته باشيد.
6- براى شركت در فعاليتهاى فرهنگى هر قدر مىتوانيد تلاش كنيد هر چند بسيار اندك و اگر اصلا نمىتوانيد در فرصتهاى ديگر اين كار را انجام دهيد.
7- همواره از خداوند در همه امور مدد جوييد و نسبت به آنچه او مقدر مىفرمايد راضى باشيد. ..
8- با افراد شاد، خوشبين و اميدوار مجالست داشته باشيد و از روحيه آنان الهام بگيريد. (مهم) ج) به شدت از منفى گرايى بر حذر باشيد و افكار منفى را از خود دور كنيد.
9- منزوى نباشيد و با افراد با تجربه و متعهد ارتباط صميمانه برقرار كنيد.
10- كتابهايى را كه در زمينه شادكامى، رمز موفقيت، راز موفقيت مردان بزرگ نوشته شده، با دقت بخوانيد و به دستورات آنها عمل كنيد.
11- ورزش كنيد زيرا ورزش در شادى روح و سلامت جسم مؤثر است.
12- خاطرات تلخ را به دست فراموشى بسپاريد و از بازگو كردن آن براى ديگران، پرهيز كنيد.
13- از دعاها و مناجاتهاى دلنشين غافل نباشيد. هم چون: مناجات خمسةعشر، كميل ، بويژه دعاى بيستم (مكارم الاخلاق) را همواره بخوانيد و باور داشته باشيد كه نيايش و دعا سرنوشتساز است، با خدا انس بيشترى داشته باشيد و با او درد دل كنيد.
تكبروراه مبارزه با آن:
تکبر ريشه در جهل و محاسبات نادرست دارد. بنابراين به هر اندازه اين دو درمان شود، تكبّر از ميان مىرود.
هر كس ممكن است به چيزى مغرور شده و تكبر كند مال، دانش، مقام، قدرت و راه درمان اين خصلت نكوهيده، آن است كه آدمى ضعف و ناتوانى خود را در برابر خداوند دريابد و بداند كه هيچ چيز در اين جهان ابدى نيست و همه چيز لرزان و در معرض فنا مىباشد(كُلُّ شَيْءٍ هالِكٌ إِلاَّ وَجْهَهُ). اگر قدرت و زور است، قدرتمندترين افراد و حكومتها، روزى به زير كشيده شدهاند و اگر مال است، مال نيز زايل شدنى است.
مهمترين زيربنا براى رهايى از خصلت تكبر است.
1- هيچگاه خود را از كسى بالاتر ندانيد.
2- در سرنوشت پيشينيان قدرتمند تدبر كنيد و عبرت بگيريد.
3- هر از چندى به زيارت اهل قبور رفته و اندكى در احوال آنان تأ مل كنيد.
4- از پوشيدن لباس و يا هر چه كه خوى خود بزرگبينى را در آدمى زنده مىكند، بپرهيزيد.
5- در لباس، غذا، وسايل زندگى از حد ميانه تجاوز نكنيد.
6- خود را به روزه ولو چند روز در ماه عادت دهيد (اول، وسط و آخر ماه).
7- آيات قرآن كه مشتمل بر بحث استكبار و تكبر است و همچنين احاديث مربوط به اين موضوع را مطالعه كنيد.
8- كتابهاى زير را نيز مطالعه كنيد: معراج السعادة، احمد نراقى - علم اخلاق اسلامى، مهدى نراقى نقطههاى آغاز در اخلاق عملى، مهدوى كنى
