مقدمه:

همه می دانیم اگر اقدامات پیشگیرانه برای سیل مثل لایروبی سدهاو رودخانه ها، پوشش گیاهی مناسب در حوزه آبرفت، ایجاد  بندهای انحرافی در مسیر رودخانه ها، کنترل و هدایت مناسب آب سدها واز همه مهمتر تدبیر مدیریتی بود، مادچار بحران نمی شدیم واینهمه خسارات مالی وجانی نداشتیم و یا اگر اقدام پیشگیرانه در مقاوم سازی ساختمان ها داشتیم در هنگام زلزله میزان خسارت جانی و مالی ما بسیار اندک بود. جا دارد ازاین دسته فعل و انفعالات در طبیعت و همچنین شیوه و روشهای مدیریتی که برآن حاکم است ، در زندگی فردی و اجتماعی خود درس بیاموزیم به تعبیر امام علی(ع) "خُلَفَ لَکُم عِبَرً مِن آثارِ الماضِین لِتَعتَبَروا بِها در آثار واعمال گذشتگان برای شما عبرتی است ،از آن عبرت ها در زندگی بهره مند شوید " و یا به اصطلاح دانشمندان "علم بیونیک" یعنی سر مشق گیری از طبیعت را در زندگی خود حاکم نمائیم. از این جهت درصدد بر آمدیم تا شیوه ها و روشهای مدیریت در بحران های روانی و همچنین بحران های اجتماعی را اشاره ای کوتاه داشته باشیم. امیداست با مطالعه آن زمینه زندگی بهتر توام با آسایش و آرامش برای ما فراهم گردد.
ما در زندگی فردی و اجتماعی خود بعضا" با چالش ها وآسیب ها یی مثل اعتیادبه مواد مخدر ، قاچاق ، طلاق ، طلاق عاطفی ، تصادفات ، کودکان خیابانی کار، فقر و حاشیه نشینی  ،دزدی ، دعوا ونزاع ودرگیری ،اذیت وآزارها ،افسردگی ،اضطراب واسترس  ،کم بودن آستانه تحمل مردم ،اختلاس ،بالا رفتن سن ازدواج دختر وپسر و...مواجه هستیم که دو راه برای آن می باشد.ابتدا برای روشن شدن مطلب ،مثالی را مطرح می نماییم، فرض کنید جاده ای از نقطه A به نقطهB  است که شما به ناچار باید حتما رفت و آمد داشته باشید وجاده ای که فوق العاده چاله وچوله ودست انداز دارد اگر بخواهیم جاده را بطور اساسی مرمت واصلاح کنیم در حیطه قدرت ما نیست ویا اگر بخواهیم اصلاح کنیم به زمان زیادی نیاز داریم ، عملا ما در این حالت ناچاری ،چه باید بکنیم ؟به نظر می رسدچاره ای جز این نیست که ماشینی تهیه کنیم که ضربه گیر داشته باشد وهر چه ضربه گیر آن بیشتر باشد میزان اذیت وآزار ما کمتر می شود .درست عین این مطلب برای آسیب هاوچالش های درسطح فردی واجتماعی هست.

1- جامعه ای که در آن زندگی می کنیم  دارای چالش وآسیب هایی هست که اگر بخواهیم  آنها را بطور کل اصلاح کنیم در حیطه قدرت ما نمی باشد.
2- و یا اگر بخواهیم جامعه ای رااز آسیب ها وچالش ها اصلاح نماییم  زمان زیادی را می طلبد، بنابراین در این حالت تنها راه ممکن این است که با ضربه گیرهای روانی یا با شیوه هاو روش های مدیریتی که  بر خودحاکم می نماییم , میزان خسارت را بر خود کاهش دهیم .
به چند نمونه از ضربه گیرها یا شیوه هاوروش های مدیریت در بحران های روانی و اجتماعی اشاره می شود.

1- پایبندی نظری و عملی به قانون اساسی وجودمان:
قانون اساسی برای وجود خود تعیین کنیم، وقتی می گوئیم قانون اساسی یعنی همه قوانین و مقررات زندگی باید خودش را با آن قانون اصلی تطبیق و سازگاری دهد، قانون اساسی در حقیقت بزرگترین ضربه گیر روانی یا شیوه مدیریت در مقابل چالش ها وآسیب هاست. با این قانون ذهن و روان انسان کمتر دچار خسارت می شود، بیماری های روحی مثل افسردگی ،خود شیفتگی ،عصبانیت و خشم و خشونت و... وقتی است که با قانون اساسی ما مغایرتی پیش آید، قانون اساسی وجود ما همان خط قرمزهای زندگی ما ست ، مانند: مواد مخدر، خشم و خشونت ، خلافکاری، فحش و ناسزاگویی، حرص و طمع، خیانت، دزدی، بد عهدی ،بد اخلاقی ،بُخل ،کینه ،حسادت ، رعایت نکردن حقوق دیگران و... و خط سبزهای زندگی ما مثل صلح وآشتی درونی ، آسایش و آرامش، لذّت بردن ما ولذّت رساندن دیگران ، دوستی ومهربانی ، شادابی و نشاط، احسان و نیکوکاری، صدقه ،خوش خُلقی ،خدمت و سودرسانی به مردم و... قانون اساسی وجود ما ،در حقیقت ساختار و سیاست کلی داخلی و خارجی ،که بایدبر ما حاکم باشد مشخص می کند .
با توجه به خط قرمزها در وجود ما، پایبندی عملی به آن است که هر چه درصحنه زندگی اجتماعی با آن روبرو می شویم و نماد آن است  با شیوه مدیریتی " قاطعیت وجدیّت "به آنها "نه" بگوئیم و بدین معنا که "مهارت نه گفتن" به خط قرمزهای قانون اساسی وجودمان را داشته باشیم. بعنوان مثال حتی یک دانه سیگار را چه به تعارف و یا تفریحانه از جانب دوستان از ما خواسته شد به شدت باید "نه " گفت و یا در رانندگی اگر ساعت 1 شب باشد، پشت چراغ قرمز می ایستیم و خلافی را مرتکب نمی شویم  و از آن چراغ قرمز عبور نمی کنیم، و با شدت از خلافکاری اگر چه درمسائل جزئی باشد دوری می کنیم و یا در صف نانوایی اگر حق کسی ضایع می شود به خود اجازه چنین کاری را نمی دهیم ،یا به هیچ وجه به خود اجازه فحش و ناسزاگویی به دیگران را نمی دهیم.به دههااز خط قرمز وجودمان باید" نه " گفت تا وجودمان ازرذائل و پستی ها به تدریج پاک گردد.
در مقابل خط سبزهای وجودمان که همانند پوشش های گیاهی مناسب که مانع فرسایش خاک و باعث جلوگیری از سیل های ویرانگر می شود را بایدتقویت و تعمیق  ببخشیم و همه خصلت ها و رفتارهای خوب را در خود جمع  کنیم مثل آسایش وآرامش درونی، لذّت رساندن به دیگران،دوستی ومهربانی با دیگران ،شفقت ورزی ، صله رحم ،دستگیری از مستمندان ،سودرسانی به مردم و... قطعا با تمرین وتکرار ومداومت بر انجام اعمال خوب ،خصلت های مثبت درون ما مستحکم وقوت پیدا می کند واین باعث زندگی پاک واصیل می شود .
این خصلت های مثبت وسبز همان "مطلوب های ذاتی انسان " است بنابراین هر چیزی که بخواهد به این مطلوب های ذاتی لطمه و خسارت وارد کند باید جلوی آنها گرفته شود.بهترین ومحکم ترین ومطمئن ترین سند برای تنظیم قانون اساسی وجودمان قرآن کریم است که با انس وارتباط وعادت ومعرفت به آن کتاب عظیم بخصوص در ایام ماه مبارک رمضان شاهدکشف وشکوفایی وجود خود باشیم .
بنابراین اگرپایبندی نظری و عملی به قانون اساسی وجود ما ن که در معارف اسلامی از آن تعبیر به سرشت یا فطرت می نمایند که کلیات آن گرایش به پرستش ،گرایش به خیر ونیکی ها ،گرایش به زیبایی ها ،گرایش به حقیقت جویی و...داشته باشیم ، در حقیقت بزرگترین ضامن ، برای یک زندگی پاک واصیل و آرمانی است.
2- خود یابی :  پنج دسته از انسان ها در طول تاریخ منشاء اثر زیادی در زندگی فردی واجتماعی انسانها بودند که شامل  الهی دانان (پیامبران وامامان ) ، فرزانگان ، فیلسوفان، عارفان و دانشمندان علوم تجربی که لازم است برای تحول و رشد وتکامل روحی خود، یک تعداد از کتاب ،مقالات ،سخنان آن بزرگان را بخوانیم ودر آن تفکر وتعمق کنیم . ممکن است با جملاتی از این بزرگان ،وجودمان متحول بشود و تکان بخورد و اصطلاحا" بر جان ما بنشیند، چون برخی ازاین بزرگان ،جهان را به خوبی می شناسند و می توانند شناخت خوب ودرست نسبت به جهان را برای ما ایجاد کنند و برخی دیگر نسبت به جهان درون انسان شناخت و آگاهی دقیق و عمیق دارند و می توانند شناخت درست را به ما ارائه دهند .
حکیم و فیلسوف بزرگ سقراط یکی از ارکان مهم سعادت وخوشبختی را "خودشناسی یا خویشتن شناسی "ذکر می نماید یعنی پیدا کردن خود وآگاهی یافتن ازنقاط قوت و ضعف ،دانایی وتوانایی ،استعداد های وجود مان.
امام علی (ع)می فرماید : " اَبصَر النّاسِ مَن اَبصَرَ عُیُوبَهُ" بیناترین مردم کسی است که عیب ها ونقائص خود را ببیند(غررالحکم ص187)ویا می فرماید: "جَهلُ المَرء بِعُیُوبِه مِن اَکبَرِ ذُنُوبِه " یکی از بزرگ ترین گناهان هر انسان این است که از عیوب اخلاقی ونقائص معنوی خویش نا آگاه باشد (بحار ج17ص111)
با خواندن کتاب، مقالات، سخنان این بزرگان می توانیم خودمان را پیدا کنیم، روان مان را بهتر بشناسیم و آسیب هایی که به روح و روان مان وارد می شود بهتر شناسایی کرده و پیشگیری یا درمان داشته باشیم.به نظر می رسد ماه مبارک رمضان به خصوص در شبهای قدر با بهره گیری از مضامین ومحتوای عظیم قرآن کریم ودعا ها از این  فرصت طلایی برای پیدا کردن خود (خودیابی)بهره مند شویم . 
3- تمرکز داشتن: اگر بخواهیم امنیت و آرامش در مقابل بحران های روانی و اجتماعی داشته باشیم باید میزان تمرکز بر خود رابالا ببریم ،یعنی هرچه میزان تمرکز بر خودرا بیشترداشته باشیم ضریب تسلط مابر آسیب ها وچالش ها  بیشتر است ،برای رسیدن به تمرکز، شیوه ها و روش های مختلفی وجود دارد  مثل عبادت، یوگا، پیاده روی، کوهنوردی،پرورش گل و گیاه و... در صورت تمرکز بر روح خود هم موجبات امنیت و آرامش در مقابل بحران های روانی و اجتماعی ا فزایش می یابد  و هم به نقاط ضعف خود بهتر پی می بریم و باعث خودشناسی بیشتر می شود و در این صورت می توانیم روز به روز از نقاط ضعف خود کم و به نقاط قوت و کمال خود بیفزائیم به عبارت دیگر با تمرکز داشتن برخود به ستون پنجم وجود مان که همان خصلت ها و تمایلات ناپسند درونی و نفس اماره که ما را بسوی بدی هاوسوسه می کشاند ، دست می یابیم در حقیقت آن نقطه ای که باعث ضربه زدن به ما می شود به خوبی شناسایی و کشف می نمائیم و آن را از بین می بریم دراین صورت است که اعتماد به نفس وقوت قلب پیدا می نمائیم.انسان در ماه مبارک رمضان که ماه سراسررحمت وبرکت ومغفرت است وروز ها وشبها وساعات آن بهترین روز ها وشبها وساعات است وحتی خواب انسان روزه دار عبادت ونفس های او تسبیح است وبطو رکلی همه چیز رنگ وصبغه خدایی دارد بهترین فرصت برای تمرکز یا فتن وپیدا کردن خودمی باشد .
4- دوست های عمیق و برگزیده : نیاز نیست ما در زندگی دوستان زیاد داشته باشیم که نتوانیم حق دوستی را اداء نمائیم. دوست وقتی زیاد می شود حق دوستی به خوبی اداء نمی شود بنابراین باید در زندگی دوستی های برگزیده و عمیق را برای خود انتخاب نمائیم، دوستی وفادار، دوستی که در سختی ها همراه و همگام انسان باشد، دوستی که صادق و درستکارباشد تا در بحران ها و سیل های اجتماعی ما را حفظ کند و موجبات آرامش روانی ما را بوجود آورد.
ارسطو فیلسوف بزرگ یکی از ارکان اصلی خوشبختی رادر زندگی " دوستی "می داند که منظور از دوستی همان دوستی خاص و برگزیده است که موجبات همراهی، همدلی، همدردی را فراهم  نماید.

        دوست آن دانم که گیرد دست دوست                         در پریشان حالی و در ماندگی

5- شناخت سنخ روانی خود:کتاب ها، مقالات، سخنرانی های روان شناسی. برای مقابله با بحران های روانی و اجتماعی خیلی به ما کمک می کند در قالب مثال می توان گفت اگرانسان بهترین و مجهزترین تلفن همراه رابا چندین میلیون تومان خریداری نماید، اما دفترچه راهنمای آن را مطالعه نکندنمی تواند از تمام ظرفیت و امکانات آن به خوبی استفاده کند و چه بسا حتی ممکن است موجبات خرابی آن را فراهم نماید. علت ،آن است که علم و آگاهی ندارد و دفترچه راهنما که تمام جزئیات آن را توضیح داده مطالعه نکرده واز ساختار آن مطلع نیست وهمین امرباعث خسارت مالی می شود .در مورد سایر وسائل مثل یخچال ،ماشین لباسشویی ، ماشین های کارخانجات و... نیز بهمین شکل است .
دفترچه راهنما ی وجود انسان "علم روان شناسی "است بخصوص روان شناسی رشد ،روان شناسی شخصیت ،روان شناسی انگیزش که ساختار وکارکرد انسان را معرفی می کند اگر خوب مطالعه نکنیم و آگاهی وشناخت پیدا نکنیم موجبات خسارت و صدمات زیادبرای ما  فراهم می شود. مثلا ما باید بدانیم ذهن چیست و چگونه تقویت می شود؟ اراده چیست و چگونه تقویت می شود؟ هیجانات وجود ما چیست و چگونه هیجانات مثبت و منفی شکل می گیرد؟ روان ما چیست و چگونه تقویت می شود؟نیاز های اساسی ما در زندگی چیست وچگونه تامین می شود؟ چهار سرمایه روانی شامل تاب آوری(چگونه کنا رآمدن افراد با اوضاع یا حوادث وپیشامد ها )، امید ، خوشبینی ،کارآمدی به چه میزان در من وجود دارد ؟سنخ روانی من چگونه است درون گرا، برون گرا ، حقیقت گرا ،آرمان گرا ،انقلابی وخدمت گراو...؟   ودهها سئوال از این قبیل پیرامون روح وروان ما وجود دارد که در حوزه روان شناسی باید به آن پاسخ داده شود. آگاهی پیدا کردن از روح و روان باعث آرامش و امنیت انسان در مقابل بحران ها و سیل های ویرانگر  روانی و اجتماعی می شود.
6- کتاب خوانی : میزان مطالعه ما ایرانیان بسیار اندک است. برخی آمارها از سرانه میانگین 2 دقیقه اعلام کرده اند. آیا با این میزان اندک مطالعه می توان زمینه رشد وتکامل وتحول را برای خود فراهم کرد؟ دانشمندان یکی از راه های مهم برای انسان را "خواندن کتاب "ذکر می نمایند و اعتقاد دارند رشد انسان با خواندن کتاب و مطالعه شکل می گیرد. با این میزان اندک مطالعه ،آیا هر کتابی یا هر مطلبی را باید خواند؟ کتابی را بخوانیم که برای گذران زندگی ما لازم باشد ،اثر بخش و مفید برای زندگی عملی ما باشد، کتابی که بر میزان تخصص ما در زمینه شغلی بیفزاید و یا به عبارت دیگر کتاب را نه صرفا" برای کسب علم بیشتر، بلکه برای این بخوانیم مشکلی از مشکلات زندگی مان را حل کند وحال ما را بهتر کندو زندگی ما را بهبود ببخشد. کتابی که بتواند ضعف های من را برطرف و نقاط قوت زندگی من را بیشتر کند، کتابی که به من بیاموزد چگونه جلوی خشم و خشونتم را بگیرم وبه اصطلاح علم نافع وسودمند باشد بهمین خاطر در دعاهااز زبان ائمه معصومین آمده است " اَعُوذُ بِکَ مِن عِلمٍ لایَنفَع پروردگارا  پناه می برم به تو از علمی که سودی برای من ندارد " و... اگر چنین باشد کتابخوانی باعث رشد می شود و زندگی خوب و خوش را برای ما به ارمغان می آورد. به تعبیر سهراب سپهری کتابی بخوانیم که بادی به ما بورزد و مایه آرامش و آسایش مابشود و زندگی ما را متحول و بهبود ببخشد.ویا اشاره دارد خواندن کتاب باید زنگ های اندیشه وبینش ما را پاک کند " کتاب تیغه ی اندیشه وبینش ما را صیقل می دهد "
 7- تحرک وورزش : با تحرک وورزش اولا موجبات تعادل قوای جسمانی و روحی فراهم می شود، که اگراین تعادل نباشد امراض جسمی و روحی را به همراه خواهد داشت ، ثانیا با ورزش نشاط و شادابی درونی و بیرونی برای انسان به ارمغان آورده می شود ثالثا با ورزش انرژی های زائدوجودمان تخلیه و انرژی مفید و مثبت بر زندگی ماحاکم می شود، بدون شک از عواملی که می تواند ضربه گیر قوی در مقابل چالش ها وبحران های روانی و اجتماعی باشد ، ورزش است.یکی از مسلّمات ومحکمات زندگی روزانه یک انسان، باید ورزش باشد تا در پرتو آن بتوان زندگی خوب وخوش ومعنادارشکل گیرد .
7- بهره مندی از دید و نگاه دشمنان: یکی از راههای اصلاح خوداز عیب ونقص های روحی واخلاقی وراه یابی به سمت رشد وکمال ، توجه به نگاه دشمن درون وبیرون است، گاهی انسان در زندگی عیب و نقص هایی دارد که از دید و نگاه برادر، خواهر، خویشاوندان، دوستان پنهان است اما دشمن با تیزبینی و حساسیتی که به ما می نگرد ضعف ها و نقص های ما را می بیند به همین منظور برای اصلاح خود باید از دید دشمن بهره مندشویم ، در سبک زندگی بزرگان دینی ما پیامبران و امامان بعضا" از این شیوه بهره مند می شدند(کتاب گفتارفلسفی - اخلاق جلد1- فصل 5تشخیص بیماری های اخلاقی مطالعه شود) و در دوران معاصر امام خمینی(ره) که به عنوان یک الگوی حسنه و برجسته
 است همیشه ازاین روش در زندگی بهره مند بودبدین گونه که به خبرها و رسانه های بیگانه توجه داشت و از پیام و مفاهیم خبری آنها به توطئه ها و نقشه های آنان آگاهی پیدا می کرد و آن را خنثی می نمود.