خود مراقبتی در زندگی(1)

مقدمه: آسیب ها و خطراتی همیشه زندگی ما را تهدید می کنند و چه بسا  شیرینی و لذّت وآرامش را از زندگی ما سلب می کنند بهمین منظور باید از اعمال و رفتارخودکه می تواند زندگی را به تلخی یا شیرینی، موفقیت یا شکست بکشاند خوب مراقبت و مواظبت داشته باشیم تا درپرتو آن زندگی خوب و خوش و اصیل را به ارمغان آوریم. سعی ما در این مقاله و مقاله بعدی شمارش برخی از خود مراقبتی ها در زندگی است انشاالله مورد توجه دقیق وعمیق قرار گیرد.

1- چگونه باید با لجبازی در زندگی مقابله و برخورد کرد ؟ 

 براى رهايى از اين خصلت ناپسند (چون مقابل روحیه حق گرایی وعقل گرایی است)توصيه‏هاى زير عمل شود:
 1- پيرامون عواقب ناگوار لجبازى از نظر فكرى و عملى بيانديشيد و ببينيد تاكنون اين خصلت چه ناراحتى‏ها و خسارت‏هايى به شما زده است.
2- فكر نكنيد كه نمى‏توان بر اين خصلت غلبه كرد. همواره به ويژه هنگام خوابيدن اين جملات را با خود تكرار كنيد(40 شب)، لجبازى خصلت ناپسندى است و من با اتكاى به خداوند، قادرم اين خصلت را درخود ريشه كن كنم و با جديت تمام اين كار را خواهم كرد من لجبازى را در خود بايد ريشه كن كنم و مى‏كنم.
3- دفترى براى ثبت حالات خود داشته باشيد و روزانه موارد لجبازى خود را يادداشت كنيد. شب‏ها آن را بررسى كرده و در صورت مشاهده موارد لجبازى، نفس خود را سرزنش كنيد و عهد كنيد كه تكرار نشود. اين كار را تا 40 روز ادامه دهيد و روزهايى كه لجبازى از شما سر نزده و يا كمتر شده بر خود آفرين بگوييد و سجده شكر بجاى آوريد. حتى‏الامكان بايد هرطوری شده تلاش كنيد كه روز به روز دفعات رخ دادن لجبازى كاهش يابد و به صفر برسد سپس اين مرحله ثابت و ماندگار شود.
 4- در موقع برخورد با چنين مواردى خلاف مقتضاى آن عمل كنيد. مثلا اگر لجبازى در نخوردن غذاست شما بيشتر و زودتر بخوريد. عادات نفسانى همچون اختاپوس در سراسر وجود آدمى رخنه مى‏كند و تنها با همّت و غيرت مى‏توان آن را نابود كرد.

         نفس اژدرهاست او كى مرده است          از غم بى‏آلتى افسرده است‏
        گر بيايد آلت فرعون او                              كه به امر او همى رفت آب جو
        آنگه او بنياد فرعونى كند                         راه صد موسى و صد هارون زند
پس بايد تبر برداريد و بت لجاجت نفس را بشكنيد، مگر نه آن است كه ريشه بسيارى از گمراهى‏ها لجاجت بوده است چه بسيارند كسانى كه حقيقت را مى‏دانند ولى از سر لجاجت با آن مقابله مى‏كنند.

2-  راه مقابله با افسردگی در زندگی چگونه است ؟
 برخی می گویند «از نظر روحى افسرده‏ام و...» خوشبختانه اين بيمارى با دارو درمانى و نیز با شيوه‏هاى روان‏درمانى ، قابل درمان است رعايت نكات زير، براى مقابله با اين مشكل روحى، بسيار مؤثر است:
1- از ورود افكار منفى به ذهنتان جداً خوددارى كنيد، هرگاه فكرى منفى درباره‏ى خودتان يا ديگران به ذهنتان خطور كرد، با فكرى مثبت و يا انجام كارى، خود را از افكار منفى رهايى بخشيد.
شما حتماً جنبه‏هاى مثبت زيادى در زندگى داريد. سعى كنيد آن جنبه‏ هاى مثبت را برجسته كنيد. آنها را يادداشت كرده، هر روز چندين بار مرور كنيد.
2- به منظره‏هاى خوشايند و جلوه‏هاى زيباى زندگى، بيشتر فكر كنيد.
3- متناسب با وضعيت جسمانى خود هر روز نيم‏ساعت ورزش كنيد.
4- شنا و آب‏تنى بسيار مفيد است. در صورت عدم دسترسى به استخر، هر روز 10 دقيقه دوش آب ولرم بگيريد.
5- از نظر تغذيه، خودتان را تقويت كنيد. مصرف شير، خرما، عسل، انگور و ساير ميوه‏ها، بسيار مفيد است.
6- در اجتماعات، بيشتر شركت كنيد و از تنهايى اجتناب كنيد.
7- در صورت عدم تمايل به مطالعه، حتماً خودتان را به كار هنرى، فنى يا هر كار عملى ديگرى كه دوست داريد مشغول كنيد.
8- به خودتان تلقين كنيد كه «مى‏توانم بر اين حالت (افسردگی)پيروز شوم و يك زندگى با نشاط داشته باشم.
9- با انجام اعمال عبادى و شركت در مجالس مذهبى، روحيه‏ى معنوى را در خودتان تقويت كنيد.
 مطمئن باشيد با به كارگيرى راه‏كارهاى فوق و جديت و پشتكار، حتماً مى‏توانيد بر اين روحيه منفى‏گرايى (خود کم بینی) غلبه کنید و به زندگى خود معنا بخشيد.

3 -  راه درمان رذائل اخلاقی ما چگونه است ؟
راه اساسى درمان رذائل اخلاقى شركت مستمر در درس اخلاق يك استاد شايسته اخلاق و یا مطالعه منظم کتاب های اخلاقی است و بدين‏گونه انسان به تدريج از تمام رذائل اخلاقى پاك مى‏شود. مثلااگر كسى بخواهد صفتى نادرست مانند حسد را در خود درمان كند، اولين مرحله اين است كه به آثار منفى اين صفت توجه داشته باشد. وقتى كه انسان فهيمد وجود صفتى در او چه آثار زيانباری در شخصيت انسانى و دينى او وارد مى‏كند، از آن صفت متنفر مى‏شود و به هر زحمت خود را از شرّ آن خلاص مى‏كند.
مثلاً در مورد حسد توجه به اين نكته بايد كرد كه حسد ورزیدن به ديگران، هيچ سودى براى او ندارد بلكه زيان‏هاى روحى و جسمانی و مادى به او مى‏رساند. زيرا انسان معمولاً به دوستان و نزديكان خود حسد مى‏برد نه به غريبه‏ها و همين حسد اولاً، دائماً روح او را چون خوره فرسايش مى‏دهد و او را اسير رنج و غصه مى‏نمايد. ثانياً، رفتار او را با شخص محسود تيره مى‏نمايد و چه بسا كارى مى‏كند تا به شخص محسود لطمه‏اى وارد سازد يا نعمت او را از بين ببرد. در نتيجه به جاى اين كه با روابط دوستانه بتواند از دوست خويش كمك بطلبد و از وجود او براى رشد خود بهره بگيرد، براى خود دشمن مى‏تراشد كه آسايش زندگى‏اش را سلب خواهد كرد.
همچنين بايد به اين نكته توجه كرد كه پيشرفت ديگران هيچ لطمه‏اى به او نمى‏زند و او هم بزرگوارتر ازآن هست كه از پيشرفت آنها ناراحت شود و بلكه انسان مى‏تواند از ديگران براى خود الگويى بسازد و با تبعيت از روش موفقيت‏آميز آنها خود را نيز به موفقيت برساند. ثالثاً اين كه علت اصلى حسد ناراحتى انسان از عدم موفقيت خود است كه چرا او پيشرفت نكرده و دوستش رشد خوبى كرده است. بدين جهت انسان مى‏خواهد رشد دوست خود را متوقف كند كه اين حالت حسد ناميده مى‏شود. حال اگر انسان توجه داشته باشد كه شكست دوست او هيچ كمكى به او نمى‏كند و هيچ سودى براى او ندارد و بلكه ممكن است براى او مشكلاتى به وجود آورد، راه درست را انتخاب مى‏كند و آن راه درست اين است كه به جاى تخريب ديگران سعى كند خود را مانند آنان به موفقيت برساند كه در اين صورت اين حالت انسان (غبطه) نام دارد و نه تنها بد نيست، بلكه موجب رشد و ترقى انسان مى‏گردد، بنابراين مى‏توان با تبديل صفت حسد به حالت غبطه راه رشد و ترقى را بر خود بازنمود و از آثار منفى اين صفت نيز در امان ماند.
انسان بايد به جاى حسد، (غبطه )را شعار خود كند، چون «حسد يعنى سنگ سر راه ديگران انداختن، غبطه يعنى سنگ را از سر راه خود برداشتن» در حسادت انسان بخود و ديگران ضرر مى‏رساند، ولى در غبطه انسان علاوه بر اينكه به ضرر ديگرى كار نكرده، بر تلاش و جدّيت خود افزوده، و در حقيقت به نفع خود گام برداشته است.

4 - برخورد ما با مشکلات زندگی چگونه باشد ؟
 زندگى مجموعه‏اى از شادى و رنج، كامروايى و ناكامى، تلخى و شيرينى و خلاصه ميدان جنگى است كه هركس در آن سهمى از پيروزى و شكست دارد: «زندگى جنگ است جانا، بهر جنگ آماده شو». آرى همه اينها به انحاى گوناگون در زندگى هرفرد وجود دارد، اما چه بايد كرد؟ در این رابطه می توان دو گونه برخورد داشت:
1- واکنش انفعالى : در برخورد انفعالى انسان همواره مشكلات را بزرگ مى‏بيند. در اكثر صحنه‏ها خود را شكست خورده مى‏پندارد. على‏رغم اين كه از خود انتظاراتى بيش از حد دارد در گشودن راه و گام نهادن به سوى هدف خود را ناتوان مى‏بيند. امكانات توانمندى‏ها و موفقيت‏هاى خويش را فراموش مى‏كند. كم كم احساس يأس ضعف و سستى در او فزونى گرفته و خود را بيمار مى‏پندارد. اگر اين روند ادامه يابد واقعا گرفتار بيمارى‏هايى خواهد شد. بيمارى‏هايى كه با هيچ دارويى درمان نمى‏شود جز با تغيير در روحيه و روش.
2- واكنش فعال: در برخورد فعال ، انسان به مقايسه معقول و منطقى بين خواسته‏ها و توانمندى‏ها و شكست‏ها و پيروزى‏ها مى‏پردازد. توقع از خويش را با واقعيات و توانايى‏هاى فردى و شرايط محيطى و اجتماعى تنظيم مى‏كند و با جديت و با نشاط و روحيه بالا به فعاليت و تلاش مى‏پردازد. اكنون توصيه اين است كه:
 1- همواره به آرمان‏هاى دست نيافتنى نينديشيد بلكه موفقيت‏هاى خود را نيز در نظر گيريد.
2- خواست‏ها و تمايلات خود را در سطح توانايى‏های خودپایین بیاورید.
3- نشاط خود را همواره حفظ كنيد و هرگز خود را مريض و ضعيف به حساب نياوريد. براى حفظ نشاط همه روزه ورزش كنيد.
4- مشكلات را عادى بدانيد و به همان اندازه آنها را بپذيريد كه كاميابى‏ها را پذيرا هستيد.
5- براى رشد معنويت بايد براى خود برنامه‏ريزى كنيد. البته برنامه ای متعادل ومتناسب باشرایط خود، ولى در اجراى آن مداومت و جديت داشته باشيد.
6- براى شركت در فعاليت‏هاى فرهنگى هرقدر مى‏توانيد تلاش كنيد، هر چند بسيار اندك و اگر اصلا نمى‏توانيد در فرصت‏هاى ديگر اين كار را انجام دهيد.
7- همواره از خداوند در همه امور مدد جوييد و نسبت به آنچه او مقدر مى‏فرمايد راضى باشيد.

5- چرا گاهی در زندگی احساس خستگی داریم ؟
   افراد گه گاهى به ى‏نشاط و احساس خستگى و غم و اندوه مى‏كنند. اما اگر اين حالت‏ استمرار داشته باشد مى‏تواند علامت و نشانه ای براى برخى از مشكلات باشدكه البته اين مشكلات هم جاى نگرانى ندارد و مى‏توان با برخورد منطقى و علمى و استفاده از مشاورين بر آن مشكلات پیروز شد. يكى از علل خستگى، يكنواختى زندگى، كار مستمر بدون تفريح و بدون تنوع در نوع فعاليت‏هاى روزمره است، لذا بايد هر از چند گاهى يك تغيير و تحول در زندگى خود ايجاد كنيد مثلاً در صورت امكان، گه گاهى به مسافرت‏هاى كوتاه مدت كه جنبه تفريحى داشته باشد برويد وبا با افراد خوش ‏مشرب طرح دوستى ببنديد تا روزانه يا به صورت هفتگى گپى دوستانه داشته باشید، ورزش كنيد و بالاخره تغييرى در زندگى خود ايجاد كنيد تا از حالت يكنواختى بيرون بياييد و از عوارض آن كه خستگى فكرى و كاهش كارآمدى وتوانايى‏هاى ذهنى است نجات پيدا كنيد.
نكته ديگرکه در بهبود خستگی مؤثر است، داشتن يك برنامه منظم براى اوقات شبانه‏روزى مى‏باشد، سعى كنيد با برنامه زندگى كنيد، به اندازه توان،كار فكرى و مطالعاتى داشته باشيد، هر وقت احساس خستگى كرديد مطالعه را رها كنيد و به كار ديگرى بپردازيد، ساعات مطالعه شما پى در پى نباشد در بين ساعات مطالعه لحظاتى را استراحت كنيد. سعى كنيد مطالعات خود را هدفمند كنيد يعنى، اول براى خود سؤال ايجاد كنيد و بعد براى پاسخ به آن سؤال به مطالعه بپردازيد يا اين كه موضوعى را انتخاب كنيد و براى شناخت آن مطالعه كنيد.
1-بعد از 45 دقيقه مطالعه حدود 10 الى 15 دقيقه استراحت كنيد و در اين فرصت يك نوشيدنى يا ميوه ‏اى تناول كنيد.
2-هرگاه خسته شديد كتاب را براى لحظاتى كنار بگذاريد و چشمان خود را چند دقيقه ‏اى ببنديد.
سعى كنيد روزانه حداقل نيم ساعت ورزش كنيد (ترجيحاً صبح‏)
4- هنگامى كه خيلى احساس كسالت مى‏كنید در صورت امكان شنا و الا يك دوش آب ولرم بگيريد.
5- حتماً از مواد غذايى قنددار مانند خرما، كشمش به ويژه در دوران امتحانات استفاده كنيد.
6- توجه به اين نكته ضرورى است كه حالات روحى انسان همواره يكسان نيست.گاهى اوقات انسان با نشاط و شاداب است ولى گاهى نيز غم و اندوه را تجربه مى‏كند، از اين حالات نگران نباشيد. البته اگر حالت غم و اندوه و خستگى مفرط و بى‏حوصلگى شما حدود شش ماه ادامه پيدا كرد حتماً به روانشناس يا روانپزشك مراجعه كنيد.
كتاب «رمزپيروزى مردان بزرگ» نوشته جعفر سبحانى را حتماً مطالعه كنيد.
اما اين كه مى‏خواهیم سراسرزندگی ، كار و تلاش و مطالعه باشد گرچه خواسته بدى نيست اما بايد مواظب بود كه اولاً انتظار ما از خودمان بايد متناسب با توانايى‏هاى ما باشد و ثانياً افراط و تفريط در هر كارى موجب مشكلاتى براى انسان مى‏شود، لذا توجه به نكات زير ضرورى است:
1- ساعات شبانه‏روزى را تقسيم كن به اين معنا كه در اين برنامه همه نيازهاى خود را مورد توجه قرار ده (خواب، غذا، كار و مطالعه، تفريح، عبادت و...)
2- سعى كن چرخه خواب خودت را تنظيم كنی و حداقل 7 الى 8 ساعت به خواب اختصاص بدهی.
3- حتماً با ديگران معاشرت داشته باش، البته دوستان خوب و مناسب انتخاب کن.
4- نمازهايت سر وقت بخوانید.
5- تلاوت قرآن را جزء برنامه ‏هاى زندگيت قرار بده و هر روز چند آيه با توجه به معنا و به ترتيب تلاوت كن.
6- به اصل تدريجى بودن در زمينه رشد علمى و روحى توجه داشته باش كه انسان كم‏كم و به تدريج مى‏تواند كمال پيدا كند و انتظار نداشته باشد خيلى زود به همه كمالات دست‏ يابد.
7- توكل بر خداوند و اميدوار به رحمت و مغفرت خداوند داشته باشید و بدان كه او هيچ‏گاه ما را تنها نخواهد گذاشت و همواره ما را مورد لطف و رحمت خود قرار مى‏دهد.

 6- بی حوصلگی وعجول بودن در زندگی را چگونه می توان حل کرد ؟
 عمده نگرانى انسان ها ريشه در جهل ونادانی دارد، چون نمى‏داند، نگران هستند. همانند شخصى كه چشم بسته بر جاده باريكى راه مى‏رود و هر لحظه احتمال سقوط خود را مى‏دهد. ولى كسى كه با چشمان باز حركت مى‏كند كمتر دچار نگرانى مى‏شود.
 درگام اول باید عقايد ما درباره خدا، جهان، انسان، فلسفه آفرينش، مرگ و حيات، معاد و راهنماشناسى، اصولى وصحیح باشد تا با معرفت درست نسبت به آنها، آرامش پیدا ‏کنیم. اَلا بِذِكْرِ اَللَّهِ تَطْمَئِنُّ اَلْقُلُوبُ با ياد خدا كه محصول معرفت نسبت به او است‏ دل هاآرام مى‏گيرد. براى اين منظور بايستى يك‏سرى مطالعات منظم براى خود طراحى كرد و يكايك اصول و مبانى فكرى خود را بررسى و تقویت نماییم .
براى غلبه بر بى‏ حوصلگى و عجله در كارها، ازاین روشها باید استفاده کرد:
 1- تلقين‏هاى منفى را به تدريج از خود دور كنيد مثلاً اين جمله را كه «من هميشه كارها را ناتمام رها مى‏كنم» يا «هر چيز كوچكى، اراده مرا متزلزل مى‏كند» از خاطر خود حذف كنيد. در عوض بايد تلقين مثبت داشت  «كسب اراده قوى براى من آسان است و سعى خود را در اين جهت صرف خواهم كرد» و «من عجله نخواهم كرد و در هركارى حوصله لازم را خواهم داشت.
2- هر روز چند كار ارادى براى خود ترتيب دهيد. اين كارها مستلزم تلاش واقعى است. هم‏چنين اين كارها نبايد خارج از توانايى ما باشد مثلاً هر روز صبح برنامه‏اى را براى تمام روز تنظيم كنيد. اين برنامه بدور از زياده ‏روى باشد و به هر قيمتى آن را دنبال كنيد و هيچ چيز مانع انجام كار نشود.
3- تعداد كارهاى ارادى و همچنین ميزان مشكل بودن آنها را به تدريج افزايش دهيد.
4- محاسبه، هر شب اعمال ارادى موفق و موارد ضعف را يادداشت كنيد. در موفقيت ‏ها شكرگزار باشيد و در صدد رفع ضعف ‏ها برآييد.
5-هيچ گاه از رحمت الهى مأيوس نباشيد و تصور نكنيد كه خداوند شما را رها ساخته است. اگر رها ساخته بود و اميدى به بهبودى در شما نبود، هرگز فكر اصلاح در مغزتان خطور نمى‏كرد. همين كه به فكر اصلاح هستيد و دعا مى‏كنيد و متضرعانه خواهان كمال هستيد، نشان از آن دارد كه از درگاه خداوند دور نشده ‏ايد و راه ‏هاى اميد هنوز باز است. خداوند می فرماید يا عِبادِيَ اَلَّذِينَ أَسْرَفُوا عَلى‏ أَنْفُسِهِمْ. به آن بندگانى كه به گناه، اسراف بر نفس خود كردند بگو: هرگز از رحمت خدا نااميد مباشيد كه البته خدا همه گناهان شما را خواهد بخشيد، او خدايى آمرزنده و مهربان است،(زمر/53)  مَنْ يَعْمَلْ سُوءاً أَوْ يَظْلِمْ نَفْسَهُ. هر كس عمل زشتى از او سرزند و يا به خويشتن ستم كند،(نساء/110) سپس از خدا طلب آمرزش و عفو نمايد، خدا را بخشنده و مهربان خواهد يافت.‏
شما گناه غير قابل جبرانى مرتكب نشده‏ايد. اگر هم مى‏شديد نمى‏بايست از رحمت خداوند نااميد باشيد. هيچ گاه از نماز و اعمال عبادى غافل نشويد، و بدانيد كه خود نماز آثار گناه را از بين مى‏برد: أَقِمِ اَلصَّلاةَ. إِنَّ اَلْحَسَناتِ يُذْهِبْنَ اَلسَّيِّئاتِ نماز را بپادار. همانا خوبيها، بديها را از بين مى‏برد.
توصيه‏هاى ديگر:
1)روزه ‏دارى
 2)ورزش، به ويژه كوهنوردى
 3) مداومت بر عمل در جهت خلاف تمايلات پوچ نفسانى
 4) دورى از امورى كه موجب سستى و ضعف اراده مى‏شود مانند خواب زياد، بيكارى، تنبلى.
 5) اشتغال به فعاليت‏هاى سخت و دشوار
*تذکر: دراین مقاله از سی دی پرسمان نهاد نمایندگی ولی فقیه دانشگاههای کشور نیز استفاده شده است.

توجه

*خوانندگان محترم از این پس برای دریافت جزوات نسیم دانش، و سایر بسته های فرهنگی موسسه فرهنگی میرداماد، از طریق  تلگرام با شماره(09360141711) ارتباط برقرار کنید.

*در صورت تغییر شماره و آدرس پستی حتما به شماره (30007650001115) پیامک و یا با شماره 3-01732426191 داخلی 115 تماس حاصل فرمایید.

 *جهت دریافت بسته های فرهنگی، نام و نام خانوادگی و نحوه ارسال را به شماره (30007650001115)پیامک کنید تا در کوتاه ترین زمان برای شما ارسال شود.

* در صورت هرگونه سوال و مشکل جهت دریافت جزوات با شماره 3-01732426191 داخلی 115 تماس حاصل فرمایید.

* همچنین می توان برای دریافت جدیدترین شماره و آرشیو شماره های قبل به وب سایت موسسه فرهنگی میرداماد به آدرس www.mirdamad.org مراجعه فرمایید.