دستورالعمل مناسب زندگی از زبان دانشمندان

مقدمه: انسان سرمایه‏های ممتازی چون تفکر و تعقل، اراده و اختیار، سرشت خدا آشنا، گرایش به نیکی، بهره‏مندی از کتاب الهی ‌و پیامبران و اولیا الهی و... را دارد اگر این سرمایه‏ها بخواهد به خوبی شکوفا شود و به بار بنشیند باید جریان هدایت و راهنمایی ساری و جاری باشد به همین منظور خداوند از آغاز خلقت انسان این نیاز اساسی را توجه داشته و برای هدایت انسان‏ها پیامبران الهی را ارسال داشته است ما ضمن بهره‏مندی از هدایت الهی، باید از انسان‏های فهیم و دانشمند که سال‏ها با تلاش و کوشش به مدارج عالی علمی، اخلاقی و انسانی دست یافتند و نیز تجربیات فراوان در زندگی عملی خود دارند باید بهره‏مند شویم و از زندگی خوب و مناسب آن‎ها الگوگیری نماییم به همین منظور سلسله دستورالعمل مناسب زندگی از زبان دانشمندان را در دو شماره نسیم دانش چاپ می‏شود، امید است بتوانیم در زندگی عملی خود این اصول را پیاده کنیم. 
تذکر مهم: حدود دو سال ونیم است تقریباً پانزده شماره (از شماره ۵۰ تاکنون) سبک نگارش نسیم دانش بصورت کاربردی است یعنی مطالبی ارائه می‏شود که بدرد زندگی بخورد

۱ - اپیکور: هدف زندگی "خوش بودن" است.اپیکور فیلسوف مشهور یونانی است که ده‏ها سال پیش از میلاد مسیح می‏زیسته است.
به نظر شما عبارت این فیلسوف بزرگ درست است؟ بستگی به نوع نگاه و بینش انسان دارد در یک بینش و نگاه، این عبارت غلط است همچنان که مردم آن زمان (آتن) این گونه فکر می‏کردند
مردم «آﺗﻦ» ﺗﺼﻮر میﻛﺮدﻧﺪ اﭘﻴﻜـﻮر در ﻛـﺎﺧﻲ زﻳﺒـﺎ زﻧﺪگی می‌ﻛﻨﺪ و از ﺑﻬﺘﺮﻳﻦ ﺧﻮردنیﻫﺎ و ﻧﻮﺷﻴﺪنیﻫﺎ ﺗﻐﺬﻳﻪ می‌کند. ﻟﺒﺎسﻫﺎی ﮔﺮانﻗﻴﻤﺖ می‌ﭘﻮﺷﺪ و اصطبلی ﭘﺮ از اﺳﺐﻫﺎی اﺻﻴﻞ دارد. ﺑﺮداﺷﺖ ﻣﺮدم از ﮔﻔﺘﻪ‌ﻫﺎی «اﭘﻴﻜﻮر»، اﻳﻦ ﺑﻮد ﻛﻪ ﺑﺎﻳﺪ زﻧﺪگی را ﺻﺮف ﻋﻴﺶ و ﻧﻮش کرد...
«اﭘﻴﻜﻮر» که در ﺣﻮﻣﻪی آﺗﻦ زﻧﺪگی می‌ﻛﺮد. ﺑﺮخی از ﻣﺮدم ﺳﺮاﻧﺠﺎم ﻛﻨﺠﻜﺎو ﺷﺪﻧﺪ تا ﺑﻪ ﻣﺤﻞ ﺳﻜﻮﻧﺖ او ﺑﺮوﻧﺪ و زﻧﺪگی ﭘـﺮﺗﺠﻤـﻞ او را از نزدیک ﺑﺒﻴﻨﻨـﺪ
اﻳـﻦ اﻓﺮاد ﭘﺲ از ﻳﺎﻓﺘﻦ ﻣﺤﻞ ﺳﻜﻮﻧﺖ اﭘﻴﻜﻮر، ﺷﮕﻔﺖ‌زده ﺷﺪﻧﺪ ﭼﺮا ﻛـﻪ در ﻛﻠﺒﻪی ﺳﺎده و کوچکی ﺑـﺎ ﭼﻨـﺪ ﺗـﻦ از دوﺳـﺘﺎن ﺧـﻮد زﻧﺪگی می‌ﻛﺮد و اﻏﻠﺐ ﻏﺬای آﻧﺎن ساده و ﻣﺤﺪود ﺑﻪ ﻧﺎن و ﺳﺒﺰی ﺑﻮد! اﻳﻦ اﻓﺮاد از «اﭘﻴﻜﻮر» اﻳﺮاد ﮔﺮﻓﺘﻨﺪ ﻛﻪ ﺗﻮ ﺧﻮدت ﺑﻪ ﮔﻔﺘﻪ‌ﻫﺎﻳﺖ ﻋﻤﻞ نمیکنی، این هدف زندگی که می‏گفتی پس چرا ﺑﻪ اﻳﻦ ﺳﺎدگی و ﻗﻨﺎﻋﺖ زﻧﺪگی می‌کنی مگر نمی‌گویی ﻫﺪف از زﻧﺪگی، ﺧﻮش ﺑـﻮدن اﺳـﺖ؟! «اﭘﻴﻜـﻮر» ﻓﻬﻤﻴـﺪ ﻛـﻪ ﻣـﺮدم، ﺑﺮداﺷﺖ درستی از ﮔﻔﺘﻪﻫﺎی او ﻧﺪاﺷﺘﻨﺪ و ﺑﺮایشان ﺗﻮﺿﻴﺢ داد ﻛـﻪ ﺧﻮشﺑﻮدن یک وﺿﻌﻴﺖروانی اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﺎ زﻧﺪگی در ﻛﺎخﻫـﺎی زﻳﺒـﺎ، ﺧﻮردن ﻏﺬاﻫﺎی رﻧﮕﺎرﻧﮓ و داﺷﺘﻦ اصطبلی ﭘﺮ از اﺳـﺐﻫـﺎی اﺻـﻴﻞ ﻓﺮاﻫﻢ نمیﺷﻮد، فیلسوفان اخلاق «زندگی خوش» را اینچنین تعریف می کنند «تامین مطلوب های روانی انسان» یعنی اینکه ما درونی آرام، رضایتمند، امیدبخش و دارای صلح وآشتی به دور از تشویش و نگرانی، جنگ، دعوا و نزاع داشته باشیم اگر درون ما اینگونه باشد به مصداق از «کوزه همان برون تراود که در اوست» به تبع آن در زندگی بیرونی ما آرامش، رضایت، امیدواری و... خواهد بود و هیچگونه جنگ، جدال، دعوا و نزاع و پرخاشگری نخواهد بود "اپیکور" بینش و نگرش درست به خوش بودن را در زندگی این‏چنین ترسیم می‏نماید، می‏گوید می‏دانید بدن انسان ﻧﻴﺎزﻫـﺎیی دارد. ﺑـﺮای داﺷـﺘﻦ ﺑـﺪنی ﺳـﺎﻟﻢ، ﺧﻮردن ﻏﺬاﻫﺎی ﺳـﺎﻟﻢ و ﺳـﺎده، زﻧـﺪگی در محیطی ﺗﻤﻴـﺰ و اﻣـﻦ و ﻓﻌﺎﻟﻴﺖ ﺑﺪنی ﻣﻨﺎﺳﺐ ﻛﺎفی اﺳﺖ. ﺑﻴﺶ از اﻳﻦ، ﻫﺮﭼـﻪ را ﺻـﺮف ﺑـﺪن ﺧﻮد ﻛﻨﻴﻢ، ﺑﺮ ﺧﻮشی ﻣﺎ اﻓﺰوده نمیﺷﻮد. خوش ﺑﻮدن، زﻣـﺎنی ﻣﺤﻘـﻖ میﺷﻮد ﻛﻪ ﻣﺎ ﻋﻼوه ﺑﺮ ﻧﻴﺎزﻫﺎی ﺑﺪنﻣﺎن، ﺑﻪ ﻧﻴﺎزﻫﺎی روانیﻣـﺎن ﻫـﻢ رﺳﻴﺪگی ﻛﻨﻴﻢ.
"اﭘﻴﻜﻮر" ﺳﻪ ﻧﻴﺎز اﺳﺎسی را ﻧـﺎم ﺑـﺮد ﻛـﻪ ﺑـﺴﻴﺎری از ﻣﺮدم، ﺑﻪ دﻟﻴﻞ اﻳﻦ ﻛﻪ از آنﻫـﺎ ﺑﺮﺧـﻮردار ﻧﻴـﺴﺘﻨﺪ، اﺣـﺴﺎس ﺧﻮشی نمیﻛﻨﻨﺪ
1) یکی از آن‌ﻫﺎ، ﻧﻴﺎز ﺑﻪ دوﺳﺘﺎن ﻫﻢ‏رﻧﮓ و ﻣﻮاﻓﻖ اﺳﺖ؛ ﻛﺴﺎنی ﻛﻪ از ﻣﻌﺎﺷﺮت ﺑﺎ آﻧﺎن ﻟﺬت ﺑﺒﺮﻳﻢ، ﺑﺮایشان ﻧﻘﺶ ﺑﺎزی ﻧﻜﻨﻴﻢ و ﺑﺪاﻧﻴﻢ که آﻧﺎن ﻫﻢ ﺑﺮای ﻣﺎ ﻧﻘﺶ ﺑﺎزی نمیﻛﻨﻨﺪ. مثلاً پدر و فرزند، زن و شوهر، برادر و خواهر، معلم ودانش‏آموز، مدیر وکارمند، گروه همسالان و...  می‏توانند با هم دوست و رفیق باشند و از معاشرت با هم لذت ببرند اگر اینچنین باشد زندگی بسیار خوش خواهند داشت.
2) نیاز دﻳﮕﺮ ﻣﺎ ﺑﺮای ﺧﻮش‌ﺑﻮدن، غرقﺷﺪن و نیز ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ و ﺗﺤﻘﻴﻖ درآﻓﺎق ( عالم هستی) اﺳﺖ
از ﻧﻈﺮ«اﭘﻴﻜﻮر» داﻧﺶ، ﻏﺬای روح اﺳﺖ و کسی ﻛـﻪ در روز، وقتی را ﺑﺮای ﻛﺴﺐ ﻣﻌﻠﻮﻣﺎت ﺻﺮف نمیﻛﻨﺪ، نمیﺗﻮاﻧﺪ از زﻧﺪگی ﻟﺬّت ﺑﺒﺮد. در آیات قرآن کریم یکی از راه‏های شناخت و معرفت انسان نسبت به خداوند و رسیدن به رشد و کمال و همچنین درک هدفمندی زندگی را، تفکر در آفاق(عالم هستی) می‏داند، یعنی در نشانه‏های الهی (کوه، دریا، آسمان، زمین، باد و باران، گیاهان، حیوانات و...)  تفکر عمیق داشته باشیم «ویتفکرون فی خلق السموات والارض ربنا ماخلقت هذا باطلاً» باتفکر عمیق در آسمان‏های هفتگانه و زمین و هر آنچه در آن‎هاست پی می‏ببریم که جهان و زندگی عبث و بیهوده و باطل خلق نشده بلکه همه موجودات هدفمند می‎باشند.
3) سومین نیاز اﺳﺎسی روح و روان ﻣﺎ، ﻧﻴﺎز ﺑـﻪ «آزادگی » اﺳـﺖ.
از ﻧﻈﺮ«اﭘﻴﻜﻮر»، ﺗﻨﻬﺎ ﻓﺮدی میﺗﻮاﻧﺪ اﻳﻦ ﻧﻴﺎز روح ﺧﻮد را ﺑﺮآورده ﻛﻨﺪ و ﺧﻮش ﺑﮕﺬراﻧﺪ ﻛﻪ ﻗﻨﺎﻋﺖ و ﺳﺎدگی ﭘﻴﺸﻪ ﻛﻨﺪ ﭼﺮا ﻛـﻪ اﻓـﺮادی ﻛـﻪ میﺧﻮاﻫﻨﺪ از ﻛﺎخ‌ﻫﺎی زﻳﺒﺎ، ﻏﺬاﻫﺎی رﻧﮕﺎرﻧـﮓ و زندگی لوکس ﺑﺮﺧﻮردار ﺑﺎﺷﻨﺪ، ﭼﺎره‌ای ﺟﺰ اﻳﻦ ﻧﺪارﻧﺪ ﻛﻪ ﮔﺎهی ﭘـﺎ روی ارزشﻫـﺎی اﺧﻼقی و انسانی خود بگذارند و با انواع فریب، نیرنگ، چاپلوسی وحرام خوری، زندگی راحتی را برای خود فراهم می‏کنند.
از ﻧﻈﺮ «اﭘﻴﻜﻮر»، کسی ﻛﻪ آزادگی ﺧﻮد را زﻳﺮ ﭘﺎ میﮔﺬارد، نمیﺗﻮاﻧـﺪ ﺧﻮش ﺑﺎﺷﺪ و از زﻧﺪگی ﻟﺬت ﺑﺒﺮد،

سعدی ﺷﻴﺮازی میﮔﻮﻳﺪ:
دوتا ﺑﺮادر ﺑﻮدﻧﺪ، ﻳﻜﻲ دوستدار و ﺧﺪﻣﺘﮕﺰار پادشاه (سرخم می‏کرد) و وضع زندگی‏اش خوب و خوش بود و دﻳﮕـﺮی با  کارگری و آﻫﻨﮕﺮی، زﻧﺪگی سختی داشت (سرخم نمی‏کرد)، ﺑـﺮادر درﺑـﺎری، ﺑـﻪ ﺑـﺮادر ﻛـﺎرﮔﺮ میﮔﻮﻳﺪ ﺗﻮ ﻧﻴﺰ ﺑﻪ درﺑﺎر ﺑﭙﻴﻮﻧﺪ ﺗﺎ از سختی‏ها رﻫـﺎیی‏یابی.

آﻫﻨﮕﺮ ﺑﻪ ﺑﺮادرش ﭼﻨﻴﻦ ﭘﺎﺳﺦ می‌دﻫﺪ
به دست، آﻫﻦِ ﺗﻔﺘﻪ ﻛﺮدن ﺧﻤﻴﺮ
به از دﺳﺖ ﺑﺮ ﺳﻴﻨﻪ ﭘﻴﺶِ اﻣﻴﺮ
«گلاسر» یکی دیگر از دانشمندان بزرگ نیازهای انسان در پنج حوزه مطرح می‏نماید:

1)  نیازهای فیزیولوژی یا نیازهای حیاتی مثل اکسیژن، آب، غذا، امنیت
2) نیاز به تفریح وتفنن: گردش و تفریح، شادی و نشاط، جنگل، دریا، طبیعت‏های شاد و...
3) نیاز به قدرت: ما انسان‎ها دوست داریم در زندگی تسلط داشته باشیم
4) نیاز به تعلق: ما انسان‎ها زندگی گروهی و اجتماعی داریم نیاز به دوست داشتن و نوازش داریم
۵) نیاز به آزادی: ما در زندگی حق انتخاب داریم
در آموزه‏های دینی این مطلب اپیکور فیلسوف بزرگ به نوعی تایید شده است که بعنوان نمونه فقط به دو مورد اشاره می‏شود در دعا از زبان پیامبراکرم(ص) می‏خوانیم «ربّنا وَاجعَل یَومَنا وَهَذا الیَوم السُّرور» پروردگارا قرا ده هر روز ما را و امروز ما را سرور و شادی و نیز می‏فرماید «الوُصُول فَرحً الفقدان احزان» رسیدن به نیازها و اهداف باعث سرور و نشاط می‏شود و نرسیدن به نیاز و اهداف در زندگی مساوی حزن و اندوه است.
۲ـ شوپنهاور : «بیشتر رنج‏ها و آلام (دردهای) ما از دیگران سرچشمه می‌گیرد»
شوپنهاور فیلسوف آلمانی و از بزرگترین فلاسفه اروپا و فیلسوف پرنفوذ تاریخ در حوزه اخلاق، هنر، ادبیات معاصر و روانشناسی جدید است.به نظر شما آیا عبارت این دانشمند درست است؟ البته دیگران می‏توانند برای ما هم منشأ لذّت و هم منشأ رنج و آلام باشند، اگر ما با خود در خلوت بنشینیم و روی این موضوع کمی فکر کنیم و چند مورد از رنج‏هایی را که در زندگی متحمّل شده‏ایم بررسی کنیم متوجه می‏شویم که کلیه‏ی دردها و رنج‏های آدمیان از داشتن ارتباط با دیگران آغاز می‏شود مثلاً خسارت جانی و مالی که در اثر تصادف رانندگی بواسطه جهل و نادانی یک فرد به ما می‏رسد، خسارتی که در دعوا و نزاع به ما می‏رسد، طلاق زن و شوهر و آسیب‏هایی که به زن و شوهر و فرزندان  می‏رسد، دزدی، فریب و نیرنگ‏ها، کلاهبرداری، زخم زبان‏های دیگران، فحش و ناسازگویی دیگران، و... اصولاً لغت «درد» را در ساحت بدن بکار می‏گیریم و دیگران امکان دیدن آن را دارند مثلاً دست ما لای درب قرار می‎گیرد و درد می‎کند اما «رنج» در ساحت روح و روان است و دیگران آن را  نمی‎بینند و از درون خودش را می‏خورد شاعر عرب می‏گوید «اگر با نیزه زخم بزنید(درد) یک روزی التیام می‏یابد ولی اگر بازبان زخم بزنید(رنج) به این زودی‎ها التیام نمی‎یابد «انسان سالم و متعادل هیچگاه به خودش زخم و دردی وارد نمی‌کند و درد بطور کلی پدیده‏یی است که حتماً و الزاما ً در عوامل خارجی منشأ دارد. اگر از بیماری در بدن رنج می‌بریم باید به دنبال عامل یا عواملی بگردیم که موجب آن بوده‏اند (غذای ناسالم - پُرخوری - رعایت نکردن پوشش در سرما – و...) و نیز از جهت روحی، ماجراها و رویدادهای دردناک فکری و استرس‏زا و هیجانات و عصبیت‏ها نیز ریشه در ارتباط با دیگران دارد. بنابراین، چنانچه ما از هر طبقه و قشری که هستیم قادر باشیم تا مجموعه‏ی ارتباطاتمان را هم در خانه و هم در جامعه تا حد امکان زیر نظر داشته باشیم و مدیریت کنیم بی‏تردید می‌توانیم تا حدودی از دامنه‏ی این رنج‏ها و دردها بکاهیم و بدانیم که نتیجه‏ی نهایی چنین تدابیری آرامش خاطر بیشتر و «عافیت» در زندگی است.

پنج نکته کلیدی برای کمتر شدن درد ورنج در زندگی

1ـ  با افرادی که زمینه‏های درد و رنج را فراهم می‏نمایند دوری و پرهیز نماییم :
الف: افرادی که بد زبانی دارند و اهل فحش و ناسزاگویی هستند
ب: افرادی که به طُرق مختلف معتاد به موادمخدر هستند حتی در مسائل جزئی مثل سیگار
ج: افرادی که صفات ناپسند مثل دروغگویی، دزدی، فریب و نیرنگ، خیانت‏کاری، حرام خوری و... دارند
د: افرادی که خشم، خشونت و پرخاشگری دارند و موجبات دعوا و نزاع را فراهم می‏نمایند
ه: افرادی که حق و حقوق دیگران را رعایت نمی‏کنند و اصطلاحاً حق‎الناس زیادی برگردنشان است
و: افرادی که به هر شکل ممکن، آرامش و آسایش ما را بهم می‏ریزند
۲-  هیچ‏گاه خودمان را با دیگران «مقایسه» نکنیم و وارد مسابقه با دیگران نشویم مثلاً چرا فلانی پول زیادی دارد و من ندارم، چرا دیگری ماشین دارد و من ندارم و... و یا وارد «مسابقه» و چشم هم چشمی‏های برای اینکه روز به روز وضع مالی بهتری پیدا کنیم، نشویم، برای کاهش درد و رنج باید «اصل تفاوت‎های فردی» را در زندگی بپذیریم بدانیم همانطور که اثر انگشت مبیّن تفاوت از نظر جسمی است و این امری کاملاً روشن و قابل باور است، انسان از نظر روحی و روانی هم کاملاً متفاوت است و هیچ انسانی در جهان هستی نیست که از نظر روحی و روانی یکسان باشند با این نگاه دیگر جایی برای مقایسه و مسابقه وجود ندارد
۳-  من نمی‎توانم طوری زندگی کنم که همه از طرز زندگی من خشنود باشند، من با هر فرم و شکلی که زندگی کنم عده‎ای راضی و عده‎ای ناراضی هستند، ما وقتی به سبک زندگی خود اطمینان داریم نباید به ارزش داوری (قضاوت) دیگران اهمیت زیادی بدهیم، اگر چه بی‎اعتنایی هم خوشایند نیست
4ـ در عین حال که زندگی من همه را راضی نمی‎کند، زندگی همه هم من را راضی نمی‏کند پس باید بگذاریم دیگران زندگی خود را بکنند و راه خود را پیش بگیرند و من زندگی خود را داشته باشم، این یعنی مدارا (هرکس به راه خود برود و بپذیریم شکل‏های دیگری برای زندگی وجود دارد، زندگی انسان‏ها مثل گُل‏های متفاوتی است هر کدام با رنگ‏ها و بویی خاص، این دیدگاه یعنی پذیرش اصل تفاوت که بقای زندگی اجتماعی را حفظ می‎کند.
5ـ مهمترین مسئله در کاهش درد و رنج، به نوع نگرش و بینش انسان برمی‎گردد، انسان جهان را چگونه می‎بیند؟ زندگی را چگونه می‎بیند؟
3ـ هانا آرنت :  «متعالی‏ترین بخش زندگی انسان کنشگری‏های سیاسی و اجتماعی است»
«منظور جمله بالا این است که انسان در مسائل اجتماعی بی‏تفاوت و بی‏مسئولیت و کناره‏گیر و بیگانه نباشد»
هانا آرنت بزرگترین فیلسوف زن آلمانی است که در قرن بیستم می‏زیسته است، او اعتقاد به حکمت نظریی یا فلسفه نظری(جهان ذهنی) و حکمت عملی یا فلسفه عملی (جهان واقعی) را با هم داشت در مثال فردی تشنه و در بیابان برهوت و سوزان که از تشنگی دارد تلف می‎شود، شمش طلا پیدا می‎کند این شمش طلا در آن موقع که دارد تلف می‎شود چه به درد او می‎خورد، نیاز اصلیش آب است که خود را نجات دهد، او می‎گوید فلسفه‎ای که بدرد جامعه نخورد آن فلسفه ارزشی ندارد، او همانند سقراط که حدود سه هزار سال پیش در یونان باستان زندگی می‎کرد معتقد است کنشگری‎های سیاسی و اجتماعی درهم آمیخته است.

هانا آرنت به سه سئوال اساسی و بنیادی پاسخ می‎دهد:
1ـ انسان بودن یعنی چه؟
2ـ زندگی انسان چه ابعادی دارد؟
3ـ چگونه انسان می‎تواند به هستی خودش معنا ببخشد؟
هانا آرنت می‎گوید زندگی انسان سه بُعد دارد
1ـ زندگی انسان به مثابه حیوان زحمت کش است، آنچه از اطرافش بدست می‏آورد مصرف می‏کند
2ـ بُعد دیگر کار و شغل انسان است، این بُعد انسان را تبدیل به یک انسان سازنده می‏کند، او اکتفا نمی‏کند به آنچه که در اختیارش قرار می‏گیرد مصرف کند (بُعد اول) بلکه خودش چیزی می‏سازد (بُعد دوم)
3ـ متعالی‏ترین بخش زندگی انسان کنشگری‏های سیاسی است که به تعبیر او «اکشن» می‏باشد او با ارسطو که می‏گوید «انسان یک حیوان سیاسی است» موافق است، از دیدگاه هانا آرنت «سیاست»  یعنی «گفتگو و تعامل افراد جامعه با یکدیگر در راستای بوجود آوردن یک تفکر جمعی برای حرکت ایده‏آل اجتماعی برای بهبود جامعه» اگر کسی این بُعد از اجتماع را نفی کند و کنشگری سیاسی را که مهمترین وجه زندگی انسان است به فعلیت در نیاورد  نمی‏تواند به زندگی معنا ببخشد و نیز اگر این بُعد محقق نشود باعث بی‏هویتی می‏شود و با جامعه و جهانی که زندگی می‏کند بیگانه می‏شود، کسی که کنشگری اجتماعی ندارد «قشر خاکستری» می‏نامند این‏ها در حقیقت حیوان سیاسی نیستند بلکه به قول هانا آرنت به «حیوان اقتصادی» تبدیل می‏شوند، یعنی فقط دوبُعد اول و دوم به فعلیت می‏رسد یعنی کار می‏کنند که مصرف کنند، و مصرف می‏کنند که کار کنند بُعد سوم که کنشگری سیاسی و اجتماعی است و جزو مهمترین بخش زندگی است در تعداد زیادی از مردم محقق نمی‏شود از دیدگاه هانا آرنت نباید سیاست را وسیله‏ای برای رسیدن به هدف نگاه کرد برخلاف ماکیاول که می‏گوید: «برای رسیدن به هدف به هر وسیله‎ای می‎توان دست زد» می‏گوید کنشگری سیاسی باید هدف غایی باشد.
امروزه بدون کنشگری سیاسی و اجتماعی نمی‏توان جواب داد انسان یعنی چه، استعدادها و هویت انسان در بُعد زندگی سیاسی و اجتماعی ظهور پیدا می‏کند چون انسان مدنی الطبع است یعنی اجتماعی آفریده شده است، در عصر مدرن امروزی قشر خاکستری دچار بحران هویت شده است اگر سئوال شود انسان چه کسی است؟ اصولاً از مال و شغلش توصیف می‏کنند، هویت افراد خاکستری هویت اقتصادی است نه هویت سیاسی، در هویت اقتصادی از فرزند می‏پرسیم در آینده چه شغلی می‏خواهی داشته باشی؟ نمی‏پرسیم چگونه انسانی می‏خواهی باشی؟ در گذشته سیاست وسیله‏ای برای اقتصاد نبود، بلکه اقتصاد وسیله‏ای برای سیاست بود، مردم ثروت، مقام، شهرت، علم و... را برای کنشگری‏های سیاسی و اجتماعی می‏خواستند.
هویت افراد با کنشگری سیاسی و اجتماعی تعریف می‏شود.قشر خاکستری دچار فردگرایی، آزادی فردی، مالکیت فردی شده‏اند همه چیز حالت انفرادی شده در این گرایش فردی، استقلال فرد نسبت به جمع، گروه و جامعه ترجیح داده می‏شود البته در مقابل خودش و خانواده‏اش مسئولیت دارد ولی در مقابل دیگران و جامعه بی‏تفاوت هستند در حالی که ما به عنوان یک شهروند در مقابل خود و خانواده که مسئولیت داریم در مقابل جامعه هم مسئولیت داریم مارکس از مفهوم «بیگانکی خود» صحبت می‏کند و هانا آرنت از مفهوم «بیگانگی با جامعه و از بیگانگی با جهان» صحبت دارد و انسانی که با جامعه بیگانه است معنادار بودن زندگی را از دست می‏دهد.
امروزه قشر خاکستری تعلق دارد به یک سوژه اقتصادی وکنشگری سیاسی و اجتماعی ندارد، وجدان و عقلانیت اجتماعی او از کار افتاده است چون بی‏هویت است و از جامعه بیگانه است و حتی در جامعه اگر مردم دچار شکنجه شوند دو بُعد اول و دوم برای او مهم است یعنی کار می‏کند و مصرف می‏کند و به اصطلاح خودش زندگی نرمال و طبیعی خود را دارد.
با بررسی و پژوهش در آموزه‏های دینی متوجه می‏شویم که اسلام نیز ضمن قبول اصالت فردی امّا تاکید ویژه برجمع و اجتماع دارد و اصولاً مناسک‏ها و مراسم‏های دینی غالباً با جنبه اجتماعی دارای ارزش بیشتر است  مثلاً 1ـ نماز جماعت که ثواب‏هایی بی‏شماری برای آن مترتب است  2ـ نماز جمعه که نماز سیاسی، اجتماعی و عبادی و بسیار پرارزش می‏باشد باید یک خطبه که جز نماز است به مسائل عبادی، اعتقادی و یک خطبه به مسائل سیاسی و اجتماعی اختصاص یابد 3ـ حج که نماد وحدت و اجتماع باشکوه انسان‏ها می‏باشد 4ـ نمازعید  فطر که بصورت جماعت و باشکوه برگزار می‏‎شود و... این‏ها از بین ده‏ها نمونه است که جهت‏گیری‏های اجتماعی دین رانشان می‏دهد  5ـ یداالله مع الجماعه می‏فرماید دست خدا با جماعت است 6ـ پیامبر اکرم می‏فرماید «من اصبح ولم یهتم بامور المسلمین فلیس بمسلم» اگر کسی صبح کند و به امور مسلمین اهتمام نورزد، او مسلمان نیست، این حدیث روح توجه به دیگران و اجتماع را دقیقاً نشان می‎دهد 7ـ پیامبر می‏فرماید «من سمع ینادی منادی یاللمسلمین» اگر فریاد برادر مسلمان را بشنود و به او پاسخ ندهد او مسلمان نیست  8ـ خداوند می‏فرماید «واعتصموا بحبل الله جمیعا ولا تفرقوا» همگی به ریسمان الهی چنگ بزنید و متفرق نشوید (آل عمران /۱۰۳)