فرمول کلي و اساسي زندگي در قرآن 2

مقدمه: ا

یگانه راه و روش مطمئن برای داشتن یک زندگی خوب و سعاتمندانه هم در دنیا و هم در آخرت این است که ما به دستورات خداوند و نیز مطابق با سبک و روشی که خدا برای ما ترسیم فرموده عمل نماییم در این صورت ما عمری جاویدان همراه با خوشبختی را خواهیم داشت در این مقاله به سه فرمول کلی و اساسی زندگی از دیدگاه قرآن که فوق‎العاده اثربخش می‎باشند، می‎پردازیم انشاالله با دقت مورد مطالعه قرار گیرد و در زندگی عملی آن‎ها را بکار بندیم تا میوه و ثمره آن را در زندگی بچشیم 

الف) از دیدگاه قرآن کریم برای زیستنِ مناسبِ اخلاقی در جامعه، چه کارهایی باید انجام دهیم ؟
۱- داشتن روحیه شفقت‏ورزی:  توجه خیر خواهانه و دلسوزانه نسبت به دیگران، خیرخواهی دیگران بدون هیچ چشم داشتی، همدردی و همدلی با دیگران، از نمادهای بزرگ این روحیه انفاق است خداوند می‏فرماید
*انفاق کنید پیش از اینکه فرصت‏ها را از دست بدهید. (بقره/ ۲۵۴)

*اگر انفاق کنید و صدقه دهید، خدا وند چند برابر آن را پس می‏دهد. (بقره/۲۶۱)

*به کسانی که صدقه می‏دهید با لحن خوب سخن بگویید. (بقره/۲۶۳)

*صدقه‏هایتان را با منّت گذاشتن و آزار دادن به دیگران باطل نسازید

*در پنهانی انفاق کنید که باعث بخشش گناهان می‏شود. بقره/ ۲۷۱)

*به مقام نیکوکاری دست نمی‏یابید مگر اینکه از چیزی که دوست دارید انفاق کنید(آل عمران /۹۲)

۲- داشتن روحیه مدارا و نرمش با مردم: در برخی از روایات اسلامی به جهت اهمیت مدارا با مردم آن را نصف دین تلقی می‏کنند، یکی از نمادهای این خصیصه را خداوند این چنین می‏فرماید «به بدهکار مهلت دهید و اگر نمی‎تواند بپردازد، بدهی را بر او ببخشید.»(بقره/۲۸۰)

۳- دادن قرض الحسنه به دیگران: «مَن ذالّذی یُقرِضُ الله قَرضَاً حسناً» چه کسی است که قرض دهد به خداوند قرض نیکو،  همه می‎دانیم خداوند بی‏نیاز مطلق است بلکه همه به او از جمیع جهات نیازمندند، منظور آیه این است کسی که به بندگان محتاج و نیازمندِ خداوند، قرض می‎دهد و از او دستگیری می‎کند پنداری گویی به خدا قرض می‎دهد و خداوند آن را چند برابر می‎کند «فَیُضَاعِفَ لَه» و گناهان او را می‎بخشد
«یَغفِر مِنَ الذّنُوب» این سنت بسیار پسندیده باید در زندگی انسانها همیشه ساری و جاری باشد

۴- دوری از صفات بداخلاقی: قرآن در سوره حجرات آیات ۱۱و۱۲ چند صفت ناپسند را که باید از آن دوری کنیم بیان می‏کند از جمله می‏فرماید

الف: همدیگر را مسخره و استهزا نکنید
 ب: هرگز از دیگران عیب‏جویی نکنید
ج: نام و لقب‏های زشت به دیگران ندهید
 د: نسبت به دیگران ظن وگمان بد نداشته باشیم
 ه: در زندگی دیگران تجسس و جاسوسی نداشته باشید
 و: غیبت دیگران را نداشته باشید

۵- وفای به عهد وپیمان‏ها: خداوند می‏فرماید«اوفوا بعهدکم» به پیمان‏ها و عهد خود وفادار باشید، ما باید به عهد و پیمان‏هایی که با دیگران می‏بندیم کاملاً وفادار باشیم چه پیمان‏های گفتاری باشد و چه بصورت نوشتاری
درجای دیگرخداوند می‏فرماید چرا حرف‏هایی می‏زنید و بدان عمل نمی‏کنید «لم تقولون مالا تفعلون» (صف/۲) این عمل که سخن بگویید و خلاف آن عمل کنید سخت خدا را به خشم و غضب می‏آورد(صف/۳)
۶- رافت و مهربانی نسبت به دیگران: ما باید در روابط اجتماعی با دیگران چه برادر دینی و چه غیر دینی مهربان و رئوف باشیم و با اخلاق و رفتار مهربانانه عامل جذب انسان‏های دیگر باشیم نه عامل دفع آن‏ها «وبالمومنین روف الرحیم» از خصیصه‏های عالی پیامبراکرم(ص) رافت، مهربانی و دلسوزی نسبت به مردم بود و در این امر خیلی حریص بود «عَنِتُم حَریص بالمومنین روف الرحیم»
۷: رعایت عدالت و انصاف در داد و ستد: قرآن ما را در معاملات به عدالت و انصاف دعوت می‏کند و می‏فرماید «وای به حال کم فروشان، آنهایی که چون به کیل یا وزن، چیزی از مردم می‏گیرند تمام و کمال می‏گیرند و چون چیزی به دیگران بدهند در کیل و وزن به مردم کم می‏دهند» (مصطففین ۱و۲و۳)
۸- پرهیز از خشم، خشونت ظاهری و باطنی
یکی از عوامل جلب و جذب دیگران برخوردهای عاطفی و محبت‏آمیز با دیگران است ما باید مثل آهن‏ربا که براده‏های زیادی را بسوی خود جذب می‏کند باید دیگران را جذب کنیم و در این راستا باید از خشونت در چهره بپرهیزیم و همیشه چهره شاد و خندان داشته باشیم چون خود چهره براساس نظر روان‏شناسان اولین و بالاترین تاثیر را در مخاطبین دارد و نیز باید از درون خشم و خشونت خود را کنترل کنیم خداوند در این خصوص  می‏فرماید «والکاظمین الغیظ والعافین عن الناس» خشم و خشونتت را بخور و نیز مرام عفو و بخشش را پیشه خود قرار ده، آیه کلیدی این رفتار که باعث جذب انسان‏های زیاد به دین و مکتب پیامبراکرم(ص) گشت این بود  «فبما رحمه من الله لنت لهم و لو کنت فظا غلیظ القلب لنفضوا من حولک و...»
۹- آداب حرف زدن با دیگران
خداوند می‏فرماید :
الف: «قولالینا» زبان نرم و ملایم داشته باشید، از زبان تیغ‏دار بپرهیزید
ب: حرف ما آگاهانه و از روی علم باشد بدون علم چیزی را نگوییم «لاتقف ما لیس لک به علم»
ج: منصفانه حرف بزنیم «واذا قلتم فاعدلوا»
د: حرف ما همیشه مستند، علمی و منطقی باشد و از زبان این و آن نباشد «قولا سدیدا»
ه: کلمات ما در حرف زدن رسا، شفاف و روان باشد «قولا بلیغا» و از کلمات پیچیده و قلمبه سلمبه که دیگران پیام ما را دریافت نکنند دوری کنیم «قولا میسورا»
ح: کلماتی که بکار می‎بریم نیش‏دار نباشد بلکه نوش‏دار باشد «قولوا للناس حسنا» و سخن ما از روی معرفت و جوانمردانه باشد «وقولوا لهم قولا معروفا»
ک: همدیگر را وقتی صدا می‏زنیم با القاب خوب صدا بزنیم «قُولا کریما»

ب) در نگاه قرآن چه کسانی در زندگی دچار خسران و آسیب می‎شوند و از سعادت حقیقی باز می‎مانند؟
۱- کسانی که غیر خدا را بعنوان ولی و سرپرست خود انتخاب می‎کنند، در حالی که خداوند بهترین سرپرست  است  «نعم المولی»(۱۱۹/ نساء)
۲- تکذیب کنندگان لقا و دیدار خدا: کسانی که جهان آخرت، قیامت و عذاب آن را انکار می‎کنند جزء زیانکارانند(۳۱/انعام)
۳- فساد کنندگان روی زمین، فساد اعتقادی، فساد اخلاقی، فساد اداری، فساد سیاسی و اجتماعی، فساد مالی و... سخت زیانکارند(۲۷/بقره) توضیح در قسمت شماره قبل داده شد
۴ـ کفر ورزیدن به خدا : کسانی که کتاب خدا را می‎خوانند و به حقایق آن در زندگی عمل می‎کنند اهل ایمان محسوب می‎شوند و کسانی که کتاب خدا را که هیچ شکی در آن نیست «لاریب فیه» کافر می‎شوند و حقایق آن را قبول نداشته باشند و در زندگی بکار نبندند جزء زیانکاران عالمند (۱۲۱/ بقره)
۵-گمراهان: درسوره حمد انسانها به سه دسته تقسیم شده ‏اند
 الف: گروهی هدایت الهی را پذیرفتند و در مسیر صراط مستقیم قرار گرفتند 
ب: دسته‏ای راه را گم کردند و در بیراهه بسر می‏برند که این‏ها گمراهانند اما ممکن است با یک زمینه مناسب مثل شنیدن آیات قرآن(داستان فضیل بن ایاز) یا یک سخن حق (داستان بشربن حارث) یا یک دوست خوب و یا یک کتاب خوب وجدان درونی آن‏ها بیدار شود و تغییر مسیر در جهت صحیح بدهد
ج: دسته‏ای که در مقابل حق و حقیقت لجاجت و عناد ورزیده چه بسا در مقابل آن صف‏آرایی کرده‏اند که این دسته مورد غضب خدا قرار گرفته‏اند(مغضوبین)(۱۷۸/اعراف)
۶- دنیا پرستان: کسانی که تمام همّت‏شان دنیاست و فقط به زندگی دنیا راضی‏اند و چنان سرگرم لذائذ مادی و شهوانی دنیایی شدند و از مسائل معنوی کلاً غافل شدند چنین انسان‎هایی اعمالشان در دنیا و آخرت نابود و باطل می‏شود  «حَبطَ اَعمالَهُم» آنان در حقیقت زیانکاران عالمند (۶۹ /توبه)
۷- تکذیب آیات خدا: کسانی که از راه حق یعنی آنچه را که خدا معین کرده سرپیچی می‏نمایند و در گروه باطل قرار می‏گیرند اینان کافر به خدا و همچنین به آیات الهی از جمله پیامبران و کتاب آسمانی هستند اینان جزء زیانکاران واقعی عالم هستند(۵۲ /عنکبوت و۶۳/ زمر و۹۵/یونس)
۸- حزب شیطان: شیطان از راه‏های مختلف زیر ما را فریب می‏دهد
 الف: افراد را از یاد خدا غافل می‏سازد(مجادله ۱۹)
ب: زیبا و لذّت‏بخش نشان دادن گناه(انعام ۴۳)
ج: سرگرم کردن انسان‏ها به آرزوهای سراب‏گونه دنیایی (محمد ۲۵)
د: ایجاد کینه ودشمنی و اختلاف میان مردم (مائده ۹۱)
شیطان دنیا را برای افراد زینت می‏دهد و به امور دنیوی سخت مشغول می‏سازد، آنهایی که از این مرام شیطان پیروی می‏کنند جزء حزب شیطان محسوب می‏شوند یعنی براساس خواست و اراده شیطان پیش می‏روند چنین انسان‏هایی زیانکاران واقعی هستند(مجادله ۱۴)
۹- پذیرش غیر اسلام: دین تمام انبیا الهی اسلام است «ان الدین عندالله الاسلام» همانا دین نزد خدا اسلام است، اسلام یعنی تسلیم شدن در مقابل دستورات خداوند، بنابراین کسی که تسلیم دستورات خداوند باشد و آن را در زندگی عمل کند سعادتمند و در غیر اینصورت جزء زیانکاران است (۸۵/ آل عمران) 
۱۰-کفر به ایمان: کسی به چیزی که باید ایمان آورد مثل (خدا، قیامت، فرشتگان، جهان غیب، تعالیم پیامبران پیشین، کتاب‏های آسمانی) آن را انکار کند اعمالش باطل و در آخرت جزء زیانکاران خواهد بود(/مائده/۵) 
۱۱- رحم نکردن خداوند: انسانی که مرتکب گناه می‏شود و با این کار به خود ظلم و ستم می‏کند، اگر خداوند او را نبخشد وبه او رحم نکند قطعاً جزء زیانکاران خواهد بود (۲۳ /اعراف ۱۴۹/اعراف ۴۷/هود)
۱۲-از دست رفتن سرمایه‎های وجودی خود در روز قیامت: کسانی که خدا را محور زندگی خود قرار ندادند و خدا را پرستش نکردند و برای خدا شریکی قائل شدند و نیز نسبت به خدا دچار ظن وگمان شدند که خدا کردار ما را نمی‏بیند، اما چشم، گوش وپوستشان برضد آنها گواهی می‏دهند، قطعاً در روز قیامت این دسته دچار زیان آشکار خواهند شد (۱۵ و۶۵زمرو ۲۳فصلت)
13- خسران آشکار در دنیا وآخرت: کسانی که ایمان به خدا دارند شخصیتی ثابت و پایدار دارند یعنی در خوشی‏ها وسختی‏ها یکسان عمل می‏کنند و از آرامش درون برخوردارند اما کسانی که ایمان به خدا را فقط زبانی دارند اینها دچار تزلزل، شک و تردید هستند یعنی در حالتی که خیری به آنها رسد خدا را سپاسگزاری میکنند و اگر مصیبت و سختی به آنها برسد دچار دگرگونی می‏شوند حتی ممکن است به خدا هم بد بگویند این‏ها شخصیتی ناپایدار و درونی ناآرام دارند یعنی درحالت خوشی یک موضع و در حالت ناخوشی موضع دیگری دارند، این دسته هم در دنیا و هم در آخرت دچار زیان آشکار هستند (۱۱حج)

ج) اگر بخواهیم هیچ‏گونه ترسی و اندوهی از آینده‏ی پس از مرگ خود نداشته باشیم و جایگاه ما بهشت باشد چه کارهایی باید انجام دهیم؟
خداوند در کتاب مقدسش که هیچ شکی در آن نیست فرمول زندگی جاوید را این گونه ترسیم می‏نمایند :
۱- اخلاص عمل و نیکوکار بودن: اخلاص از نظر لغت یعنی پاک کردن یک چیز از غیر خودش و از نظر دینی یعنی تمام کارهای ما خالص برای خدا باشد و به عبارت دیگر کسانی که «جهت زندگی‏شان فقط خدا باشد»  هر عملی که بخواهد فضیلت محسوب شود دوجزء مهم دارد
الف: نیّت یا قصد، هدف و به عبارتی حُسن فاعلی یعنی کننده کار، کار را فقط برای خدا انجام دهد
ب: عمل و به عباتی حُسن فعلی یعنی کار را بصورت درست و صحیح و مطابق آنچه خدا دستور فرموده انجام دهیم، همچنین کسانی که کارهای نیک انجام می‏دهند قطعاً هیچ ترس و اندوهی ندارند و پاداششان بهشت برین است (۱۱۲/ بقره)

۲- انفاق کنندگان در راه خدا: کسانی که برای رضای خدا از مالشان انفاق می‏کنند و با منّت گذاشتن و آزار دادن به دیگران انفاق خود را باطل نمی‏کنند (لاتبطلوا صدقاتکم بالمن والاذی) قطعاً هیچ ترس واندوهی برای آینده‎شان نیست(۲۶۲/بقره)
۳- کسانی که ایمان به خدا و روز قیامت دارند و دستورات خدا را انجام می‎دهند و کارهای نیکو می‎کنند و نماز به پا می‎دارند و زکات می‎دهند این دسته از انسان‎ها پاداش‎شان بهشت است و هیچ ترس و اندوهی هم ندارند(۲۷۷/ بقره و۶۹/مائده)
۴- تلاش برای اصلاح خود: خداوند پیامبران را برای بشارت و بیم دادن فرستاد، کسانی که هدایت الهی را بپذیرند و خود را مطابق آن اصلاح نمایند کارهای نیکو و صالح انجام دهند قطعاً هیچ ترس و اندوهی نخواهند داشت و پاداششان بهشت است(۴۸/ انعام و۳۵ و۴۹اعراف)
۵- اولیای خدا و پرهیزکاران: تقوی و پرهیزکاری یعنی مراقبت و مواظبت داشته باشیم که گناه نکنیم در مثال   انسان با پای برهنه در داخل زمینی که خار دارد بخواهد راه رود باید خیلی احتیاط کند که خار به پای او نرود، گناه همانند آن خار است و احتیاط بکند که خاری به پا نرود که این احتیاط همان پرهیزکاری است و کسی که گناه، خطا و اشتباهی نمی‏کند جزء اولیا خدا می‏باشد اینان هیچ ترس و اندهی ندارند و پاداششان بهشت است(یونس/۶۲و۶۸/زخرف)
۶- استقامت در راه حق: کسانی که گفتند پرورگار ما فقط خداست و در این راه استقامت ورزیده و پایداری کردند (۱۳/ احقاف) اینها هم هیچ ترسی و اندوهی ندارند