چه کنيم که عاقل‌تر باشيم و عاقلانه‎تر عمل کنيم؟

مقدمه

ای عزیز می‎دانید که اصل و اساس شیوه درست زیستن فردی و اجتماعی ما در بکارگیری مناسب از ظرفیت‎های عظیم عقل است، عقل یکی از مهمترین و اساسی‎ترین نعمت‎‏های الهی است که اصل تکلیف و مسئولیت بر آن استوار است، بطور قطع و یقین آن‎هایی که از عقل خود به خوبی استفاده می‎نمایند عملکرد بهتری در زندگی نسبت به دیگران دارند. بنابراین انسان عاقل کسی است که در تصمیم‌گیری‌ها و رفتارهای خود از عقل، منطق و تجربه استفاده می‎کند و عقلانیت او نه ‌تنها در حوزه فکر و اندیشه بلکه در عمل و واکنش‌های او نمود پیدا می‎کند. پس لازم است ویژگی‌های انسان عاقل و معنای عمل عاقلانه را بدانیم و خودمان را با آن شاخص‎ها بسنجیم و هرگونه ضعف و عیب را در خود بر طرف نماییم

ویژگی‌های انسان عاقل

۱_  تفکر قبل از عمل:

انسان عاقل پیش از هر تصمیم یا اقدامی، جوانب مختلف آن کار را یعنی خوبی‎ها و بدی‎ها را می‎سنجد سپس بهترین و درست‎ترین آن را انتخاب می‎نماید، وقتی جوانی از پیامبراکرم(ص) می‎پرسد «یک توصیه کلیدی بفرمایید که باعث سعادت من در دنیا وآخرت  شود» پیامبر اکرم(ص) فرمود اگر بگویم به آن عمل می‎کنی؟ عرض کرد: بله، تا سه بار این سئوال تکرار شد و پیامبر هربار تاکید بر عمل به آن داشت (تاکید ۳ بار نشانه اهمیت فوق‎العاده آن موضوع است) بعد، این توصیه کلیدی زندگی را فرمود «وَاِذَا هَمَمّتَ بِامر فَتَدَبّر»؛ هرگاه تصمیم به انجام کاری گرفتی ابتدا در آن خوب فکر و تدبر کن سپس به آن اقدام کن.

امام علی(ع) می‎فرماید: «العَاقلُ مَن تَدَّبَّر الاُمُور قَبلَ اَن تَقَعَ» عاقل کسی است که پیش از وقوع امور، در آن خوب اندیشه می‎کند مثلاً دانش آموزی با تلاش و کوشش شبانه‎روزی خود رتبه خوبی در کنکور سراسری کسب می‎کند و امکان قبولی در چند شهر بزرگ در رشته پزشکی را دارد دقیقاً فکر می‏کند و جوانب تصمیم خود را می‎سنجد آن را سبک و سنگین می‎کند شهر مورد نظر خود را انتخاب می‎نماید و با این کار، پشیمانی در آینده معنی ندارد.

 ۲- تشخیص خیر، شر و انتخاب درست:

خداوند میفرماید «فَاَلهَمَهَا فُجُورَهَا وَتَقویَها (شمس/۸)» ما در درون هر انسانی هم خوبی و هم بدی را قرار دادیم ، «وَ هَدَینَاهُ النَّجدَین (بلد /۹)» و این دو(خوبی و بدی) مثل دوتپه بزرگ، کاملاً روشن و آشکار است، انسان به واسطه دو پیامبر، پیامبرظاهری انبیا و پیامبردرونی(عقل) «عَلَی النّاس حُجَّتَین حُجّه ظاهره وَهَوالاَنبیا وَحُجَّه باطِنه وَهَو العَقل» به راحتی می‎تواند به خیر، سعادت و خوشبختی در دنیا و آخرت رهنمون شود، پس انسان عاقل قدرت تشخیص درست از نادرست و مفید از مضر را دارد و به آن پایبند است عاقل بودن بدین معنی است که انسان تلاش کند «لَیسَ لِلِا نسَان الّا ماسعی»، نیست برای انسان جز سعی و تلاشش تصمیماتی را دنبال کند که به هدف ارزشمند زندگی‎اش برسد و سعی کند همیشه مسیر درست زندگی را برگزیند. البته تلاش انسان عاقل هم برای خود، اطرافیان، خویشاوندان و هم برای کل جامعه و آینده آن است.

۳-  تجربه‌پذیر و یادگیرنده:

نکته اول: انسان عاقل به تجربه‏ها توجه دارد و همیشه روحیه یادگیری را درخود تقویت می‏کند، امام علی(ع) می‏فرماید «خُلَّفَ لَکُم عِبَر مِن آثار الماضَین لِتَعتَبروا بِها» از تجربه‏های گذشته خود و دیگران درس و عبرت بگیرید.

در اهمیت توجه به تجربه که «علم فشرده انسان» نامیده می‏شود، دانشمندان می‏گویند «انسان باید یک عمر تجربه کسب کند و یک عمر هم آن را بکار بندد» امام علی(ع) می‏فرماید «اگر چه عبرت‏ها در جامعه زیاد است اما عبرت گیرنده بسیار اندک است» مثلاً ما در زندگی روزمره شاهد مرگ‏های زیادی از نوجوانان، جوانان، میانسالان و... هستیم که هرکدام آن‏ها برای ما درس و عبرت است اما متاسفانه از کنار آنها به راحتی و با غفلت می‏گذریم، سقراط فیلسوف بزرگ اشاره دارد «زندگی ناآزموده ارزش زیستن ندارد» البته در آزمودن لازم نیست صرفاً از جانب خود ما باشد بلکه از زندگی دیگران نیز می‏توانیم درس و عبرت بیاموزیم پس انسان عاقل باید مدام دنبال بازنگری در زندگی و رفتار خود باشد و از تکرار خطاها و اشتباهات زندگی خود و دیگران پرهیز کند. ضرب‏المثل مشهوری است «انسان عاقل از یک سوراخ دوباره گزیده نمی‏شود»
نکته دوم: امام رضا(ع) می‏فرماید: «لایَمَلُّ مِن طَلَب العِلمِ طُولَ دَهرِه» در طول عمر خود از دانش‏طلبی خسته نشود انسان عاقل باید دائم در حال آموزش و یادگیری باشد(یادگیری مادام العمر) رفتار زیبنده دانشمند بزرگ ما ابوریحان بیرونی که در آخرین لحظات عمر خود از دانشمندی سوالی می‏پرسد برخی می‏گویند در این لحظات آخر عمر چه لزوم به سوال دارد فرمود «بدانم بمیرم بهتر است یا ندانم بمیرم» اصولاً آموزش به هرشکلی باعث ارتقای سطح آگاهی و عملکرد بهتر در زندگی و نیز تغییر در رفتارهای فردی و اجتماعی انسان می‎شود. 
بنابراین انسان عاقل به مطالعه و تحقیق اعتقاد دارد، کتاب می‏خواند، به حقوق و تکالیف شهروندی خود دقیقاً آگاهی دارد، به وظایف فردی و اجتماعی خود خوب عمل می‏کند به همین خاطر است، کم‏ترین آسیب اجتماعی را از این دسته انسان‏ها داریم، داستانی که روشنگر این امر است، مردی ۶۵ ساله در کلاس زبان ثبت‌نام کرد. هم‌کلاسی‌ها خندیدند و گفتند:

«تو در این سن، زبان یاد می‌گیری؟»

او گفت: «نه برای کار، نه برای مدرک؛ فقط برای اینکه ذهنم زنده بماند و روحم احساس پیشرفت کند»

 نتیجه: یادگیری، محدود به زمان یا سن نیست؛ بلکه نیازی همیشگی برای رشد روح و اندیشه است.

۴-  کنترل احساسات:

 انسان عاقل، به دور از احساسات زودگذر و تصمیمات شتاب‏زده عمل می‎کند و در هنگام عصبانیت، غم، شادی یا ترس، تحت تأثیر شدید هیجانات قرار نمی‌گیرد و رفتاری متعادل دارد. انسان عاقل از هوش هیجانی بالایی برخوردار است یعنی احساسات، هیجانات و عواطف خود و دیگران را به خوبی می‏شناسد آن را مدیریت می‏کند مثلاً در دعوا و نزاع به جای فریاد زدن، آرام می‏ماند و مذاکره می‏کند و اصولاً در برابر فشارهای روانی و وسوسه‏های دیگران عجله نمی‏کند با صبر و تامل عمل می‏ نماید.
مرد جوانی هنگام رانندگی بواسطه یک فحش راننده‎ی دیگر از ماشین پیاده شد و با آن فرد درگیر شد. با عصبانیت فریاد می‏زد و حتی درگیر فیزیکی شد. وقتی او را جدا کردند پیرمردی با نرمی و ملایمت به او گفت: عزیز من اگر هر بار که چیزی داغ شد، بجای خنک کردنش، آن را به آتش بکشی، چیزی برای استفاده باقی نمی‌ماند.
 نتیجه: احساسات تند را باید کنترل و خنک کرد، نه ریخت و سوزاند.

۵_  مشورت‌پذیری:

افراد عاقل خود را عقل کل و همه چیزدان نمی‌دانند و در مسائل مهم با افراد صاحب‌نظر و اهل دانش و تجربه مشورت می‌کند. «وَشَاوِرهُم فِي الاَمر» خداوند به پیامبر دستور می‎دهد در کارها با آنان مشورت کن، انسان عاقل روحيه مشارکت‏پذیری یعنی همفکری و همکاری با دیگران را دارد و به تفکر جمعی و مشورت اعتقاد دارد.

 به این حکایت پندآموز خوب دقت کن

تاجر جوانی می‌خواست مغازه بزرگی راه بیندازد. پیرمردی دانا در همان محله زندگی می‌کرد. یکی از آشنایان گفت    :
با پیرمرد مشورت کن.»  او گفت: «زمانه عوض شده، پیرها چی می‌فهمن از تجارت مدرن؟» مغازه را باز کرد، اما خیلی زود دچار ضرر شد و ورشکست شد. بعدها فهمید پیرمرد بیش از ۵۰ سال در همان صنف کار کرده بود و می‌توانست او را از اشتباهات ساده حفظ کند.
نتیجه: مشورت با اهل تجربه، چراغ راهِ آینده انسان است.

6_  تواضع و انصاف:

 امام رضا(ع) می‎فرماید: «لایَری اَحداً اِلاّ قَال هُوخَیرٌمِنّی وَاَتقَی» کسی را ننگرد جز اینکه بگوید او از من بهتر و پرهیزکارتر است، انسان عاقل روحیه تکبّر، غرور و برتربینی نسبت به دیگران ندارد بلکه روحیه تواضع، فروتنی و خاکی دارد «اِنَّ الله اَوحُی اَن تَواضَعُوا» خداوند وحی فرمود همه انسانها باید روحیه تواضع و فروتنی داشته باشند، انسان عاقل اهل تعصب و خودخواهی نیست. وقتی اشتباه کند، آن را به راحتی می‌پذیرد و درصدد اصلاح آن برمی ‏آید.

 این پند با ارزش نشان از انصاف درون دارد
قصاب پیری همیشه گوشت را با دقت وزن می‌کرد تا حق کسی ضایع نشود و مدیون کسی نباشد. یک روز رفیقش به او گفت

«تو می‌توانی در هر مرحله یک مقدار گوشت را کمتر بکشی وکسی هم متوجه نمی‎شود»

قصاب گفت: «وَیلً لِلمُطَفِّفِین»  وای به حال انسان‏های کم فروش، در ضمن من ترازویی دارم که بالاتر از این دنیاست. خداوند می‎فرماید اعمال انسان در روز قیامت براساس حق و عدل میزان می‎شود و ذره‎ای ظلم نمی‎شود «وَالوَزنُ یَومَئذ الحَق وَاَقِیمُوا الوَزنَ بِالقِسطِ وَلاتُخسِروا المِیزانَ» (رحمن/ ۹) 
 نتیجه: انصاف و تواضع، نشانه‌های قلب آگاه‌اند، نه ترس از قانون.

 ۷_ عاری نبودن از خطا و اشتباه:

انسان عاقل بهتر از سایرین می‌داند که «چه می‌داند و چه نمی‌داند»، ممکن است به نظر برسد که فرد عاقل همه چیز را می‌داند(شخصیت همه چیزدان)، اما معرفت‌شناسی به ما می‌آموزد که همواره احتمالی برای خطا بودن دانسته‌ها وجود دارد و انسان عاری از خطا و اشتباه نیست، اصطلاحاً آرزوی دور بودن از خطا و اشتباه را باید از خود دور کنیم.

عاقلانه است که به محدودیت‌های فکری، روحی و روانی خود اعتراف کنیم. عاقلانه نیست مدعی دانستن چیزی شویم که نمی‌دانیم، خداوند می‎فرماید «وَلاتَقفُ مَالَیسَ لَکَ بِه علِم» چیزی را که نسبت به آن علم نداری دنبال نکن. وقتی میخواهیم حدسی بزنیم، هرچند حدسِ عالمانه‌ای‌ باشد، هرگز با اطمینان کامل از درستی آن سخن نگوییم.

۸ - شفقت ورزی:

 انسان عاقل، مشفق، دلسوز و خیرخواه دیگران است روحیه شفقت‏ورزی یعنی همدردی و همدلی به صورت خیرخواهانه، دلسوزانه و بدون هیچ‏گونه توقع پاداش نسبت به دیگران از صفات برجسته‏ای است که پاداش آن جز بهشت نیست همچنان که خداوند می‎فرماید گروهی وارد بهشت می‎شوند، علت را از آنها می‎پرسند، می‎گویند ما نسبت به اهل ما مشفق و دلسوز بودیم «اِنَّا کُنَّا فِي اَهلِنَا مُشفِقُون» بنابراین انسان عاقل روحیه شفقت‎ورزی نسبت به دیگران را سرلوحه‌ی تصمیمات خود قرار می‌دهد

چون اعتقاد دارد به فرمایش پیامبراکرم(ص) «خَیرَ النّاس اَنفَعُ النّاس» بهترین مردم کسی است که سود و نفعش به مردم بیشتر باشد و از طرف دیگر انسان عاقل به وسع خود جهان را می‌شناسد و می‎داند از جانب خداوند قانون «رایگان بخشی» در این عالم هستی، ساری و جاری است، خداوند خورشید، آب ، شب، روز، اکسیژن، جنگل، دریا، درختان و... رایگان برای ما قرار داد پس ما از این امکاناتِ در دسترس، برای رسیدن به اهداف خود بهره می‌گیریم و خدا را شاکریم و در این مسیر خودخواهانه، خیر و رایگان بخشی به دیگران(شفقت ورزی) را هرگز نباید فراموش کنیم.

۹ـ قضاوت و تصمیم‏های سنجیده:

 قضاوت‌ها و تصمیم‎گیری‎های انسان عاقل براساس تحلیل و از روی منطق و استدلال است نه از روی احساسات درونی و حُبّ و بغض‎ها و حقایقی که از راه تجزیه، تحلیل و مطابق با شواهد واقعی باشد را قضاوت می‏کند و تصمیم می‏گیرد. هیچ‌گاه انسان عاقل در توجیه یک قضاوت و تصمیم بزرگ نخواهد گفت «هر چند ممکن است غیرمنطقی باشد، اما دلم می‌گوید فلان کار را بکنم» در جامعه خردورز ما که سراسر آیات قرآن کریم و روایات اسلامی و شاهنامه فردوسی و مثنوی مولوی، گلستان سعدی... بر سرآمدی عقل تاکید دارند باید در تمام مسائل کوچک و بزرگ زندگی معقولانه عمل نمائیم.

۱0ـ زیباشناسی:

برای انسان عاقل زیبایی ارزشمند است چون اعتقاد دارد «انّا الله جَمیل ویُحِبُ الجَمال» خداوند زیباست و زیبایی‏ها را دوست دارد و خداوند زیبایی را در این جهان به انواع و اقسام خود آفرید و سراسر جهان مملو از زیبایی است آسمان، ستاره‏گان، ماه و خورشید، دریا، جنگل، آبشارها، پرندگان زیبا، گلهای رنگارنگ و... در دعای جوشن کبیر می‏خوانیم «یا مَن اَظهَر الجَمیل وسَتر القَبِیح» ای خدایی که زیبایی‏ها را آشکار و بدی‏ها را پنهان می‏کنی، برای انسان عاقل ساده‌ترین لذات طبیعی از جمله دیدن غروب آفتاب در ساحلی آرام و دیدن آبشارها در جنگل، دیدن گل‏های رنگارنگ و پرندگان و... ارزشمند است. فقدان عقلانیتِ زیبایی‌شناسی باعث می‏شود شادابی، نشاط و سرزندگی را از دست بدهیم و زمینه‎های پژمرده‏گی وافسردگی‎ها را برای خود فراهم می‏نماییم.
کارلسون، فیلسوف زیباشناسی محیط زیست معتقد است «علت اصلی تخریب‌های گسترده در محیط زیست در دهه‌های اخیر، ضعیف شدن ذائقه‌ی زیباشناسی مردم است.» 
تذکر مهم، زیباشناسی فقط در حوزه مسائل محسوس، مادی و طبیعی نیست بلکه در مسائل روحی، روانی و معنوی، یکی از عالی‏ترین نیازهای انسان میل  به زیبایی و عشق ورزیدن است که تجلی کمال انسان است، رسد آدمی به جایی که جز خدا نبیند

به دریا بنگرم دریا تو وینم 

 به صحرا بنگرم صحرا تووینم

به‌هرجابنگرم کوه و در و دشت 

نشان از قامت رعنا تووینم

۱۱_ موقعیت شناسی:

 انسان عاقل موقعیت‌ها را براساس واقعیت‌های موجود ارزیابی می‌کند و نه براساس آمال و آرزوهایش. جهان را براساس واقعیت‏ها می‌بیند(جهان بینی واقع گرا) نه آنچه که باید باشد، ممکن است فردِ عاقل، آرزو کند که اعضای خانواده‌اش بهتر است با صفا، صمیمت، مهربانی و باهمدیگر کنار هم باشند، اما وضعیت را آن‌طور که هست ارزیابی می‌کند. اما فرد نادان به امید و آرزوهای خود ادامه می‌دهد که شاید روزی اعضای خانواده به نحو معجزه‌آسایی با هم کنار بیایند . 
انسان عاقل وضعیت فعلی جامعه را مطابق با واقعیت‏های موجود تحلیل می‏کند و می‏داند تورم وگرانی در جامعه سختی‏ها و مشکلات عدیده‏ای را برای مردم در ابعاد مختلف ایجاد کرده پس سعی دارد به گونه‏ای عمل کند که زندگی‏اش متلاشی نشود و به صرف آرزو (که نگران نباش مسایل و مشکلات حل می‏شود پیش نمی‏رود.)

۱۲_ اعتمادبه نفس:

 انسان عاقل، اعتماد به‌نفس منطقی دارد نه اعتماد به نفس کاذب و بی‏پایه واساس، مهارت خودآگاهی یا خویشتن شناسی را دارد یعنی نقاط ضعف و قوت خود را می‏داند و به توانایی‏های انسانی‏اش باور دارد اینکه «من می‏توانم» می‏توانم در رفتارهایم تغییر ایجاد نمایم؛ می‏توانم جلوی خشم و عصبانیت، بدزبانی، حسادت، تنبلی، افسرد‏گی، بداخلاقی، بدبینی، چاقی مفرط، بی‏تحرکی و...  را بگیرم  
برخی از مسائل را می‏توانیم مطابق اراده‏مان جلویش را بگیریم(مثال‌های بالا) اما برخی از مسائل از حوزه اراده ما خارج است مثل لرزش دست، دستگاه گردش خون و قلب و... بنابراین انسان عاقل خودش را محيط بر مسائل زندگی‌اش می‌داند و می‌فهمد كه انسان موجودی خلاق و مبتكر و توانمند است. می‌داند كه در درون انسان، نيرویی وجود دارد كه اگر اراده كند می‌‌تواند همه مشكلات را با تعقل و تدبير، حل و فصل كند.

۱۳_ خصوصیات فردی انسان عاقل:

الف: مهربان و آرام است 
 ب: خوب گوش می‌كند
ج: خوب فكر می‌كند
د:  با عجله سخن نمی‌گويد
ه: وقتی با او برخورد می‌‌كنی، امواج آرام‌بخش و مهربانی، سراسر وجودمان را پر می‏کند به این داستان توجه کنید

زنی پیر هر روز کنار نانوایی می‌نشست. نانوای جوان که چای اضافه برای خودش می‌آورد با احترام و بی‌هیچ کلامی، فنجانی هم به پیرزن می‌داد 
روزی پیرزن گفت: «تو مرا سیر نمی‌کنی، اما دلم را گرم می‌کنی
نتیجه: مهربانی الزاماً بزرگ و پرهزینه نیست؛ گاهی یک فنجان چای، معنای زندگی را تغییر می‌دهد 

و: انسان عاقل اجازه می‏دهد دیگران حرف خود را تمام کنند
ح: تعصب ندارد، حرف منطقی دیگران را می‏شنود حتی اگر مخالف او باشد
ط: انسان عاقل، نياز به نمايش و تظاهر ندارد و در سخن گفتن اظهار فضل نمی‌‌كند و از چاپلوسی ديگران فوق‏العاده بدش می‌آید.
ی: انسان عاقل روحيه همزیستی مسالمت‏آمیز با مردم جامعه را با هر مرام، مسلک و آئینی دارد
ک: انسان عاقل به پیامدها و نتایج تصمیم‏های آینده‏ی خود، خوب فکر می‏کند، فقط به فکر سود یا راحتی خود نیست
پیرمردی در حال کاشتن نهال سیب بود. رهگذری خندید و گفت      :

"تو که این‌قدر پیر هستی، وقت برداشت میوه را نمی‌بینی" برای چه این کار را می‏کنی
پیرمرد لبخند زد و گفت:
"درخت‌هایی که امروز از آن‌ها می‌خوریم، دیگران برای ما کاشته‌اند. من هم برای نسل بعد می‌کارم." نتیجه: عقل یعنی اندیشیدن به آینده و دیگران.

۱۴_ تاثیرناپذیری در مقابل تبلیغات کاذب:

انسان عاقل در مقابل تبليغات بعضاً زيان‌بار و يا كاذب فضاهای مجازی ورسانه‏های اجتماعی تحت تاثیر جّو قرار نمی‌گیرد و فوری آن را نمی‏پذیرد بلکه با روحيه منطقی و علمی و نگاه كارشناسی بدنبال حقایق می‏رود. انسان عاقل در گرداب تبليغات سوء قرار نمی‌گيرد و هر نگرشی را در قالب عقل، تجربه و مشورت به تجزيه و تحليل می‏پردازد و سپس تصميم می‌‌گيرد. به این پیامد توجه کنید
زنی از طریق تبليغات سودجویانه فضای مجازی با عنوان «کرم معجزه گر» آن را خرید که ادعا می‌کرد ظرف۷ روز، پوست صورت را ۲۰ سال جوان‌تر نشان می‏دهد. پس از استفاده، پوستش دچار حساسیت شدید شد. 
وقتی نزد پزشک رفت، پزشک گفت: 
«وقتی عقل و منطق در خرید کنار می‌رود، پوست و پول با هم می‌سوزند».  
 نتیجه: عقل، فیلتر اصلی در برابر فریب تبلیغات کاذب است

۱۵_ بهداشت جسم و روح و روان:

 انسان عاقل، به تندرستی جسمی، سلامتی روحی و روانی خود اهميت می‌‌دهد. ورزش می‌‌كند، تفريح می‌كند و به واقع زندگی می‌‌كند. نوع لباس پوشيدنش، روش گفتاری‌‌اش، منش كرداری‌‌اش و حتی نوع نگاه و چهره‌اش به‌گونه‌ای است كه مورد پذيرش اجتماع است و در همه امور متعادل است. به این دو حکایت توجه شود
کارمندی همیشه تا دیروقت کار می‌کرد و بفکر تحرک جسمی خود نبود بالاخره روزی دچار سکته قلبی شد. پزشک به او گفت: 
«تو ساعت زنگ‌دار بدن را بارها خاموش کردی. بدن بالاخره با صدای بلند بیدارت کرد». 
مولانا در مثنوی می‌گوید شخصی ۳۰ سال کارکرد و ثروتی به دست آورد و یک زمین بزرگی خریداری کرد و سپس۳۰ سال دیگر کار کرد و باز هم ثروت زیادی به دست آورد و با آن ثروت خانه مجلل و بزرگی ساخت. زمانی که می‌خواست به آن خانه نقل مکان کند، ماموران گفتند زمین شما آن طرف‌تر بود و زمین را عوضی گرفته‌ای و خانه را بر روی زمین یک نفر دیگر ساخته‌ای و زمین خودت بایر مانده است، این فرد هرچه ثروت داشت روی زمین دیگری خرج کرده، زمین یک نفر دیگر را آباد کرده است.
مولانا از این داستان استفاده کرده و می‌گوید من و شما هم همینطوریم، ما یک زمین داریم به نام «بدن» و یک زمین هم داریم به نام «روح» ما فکر می‌کنیم بدن ما، زمین ماست و هر چه داریم خرج این بدن می‌کنیم و وقتی که می‌خواهیم بمیریم به ما می‌گویند که زمین شما، آن دیگری بوده یعنی روح شما. بدن را آباد کرده‌ایم اما روح را رها کرده‌ایم  از این جهت است که مولانا می‌گوید:

در زمین دیگران خانه مکن 

 کار خود کن، کار بیگانه مکن

نتیجه: نادیده گرفتن نیازهای‏های جسمی و روحی و روانی تاوان‏های سنگینی دارد