گلستان آیه های شماره 69 بهار 1400

آشنایی با سوره

نام سوره: الحاقه       شماره سوره: 69                 محل نزول: مکه

تعداد آیه: 52        تعداد کلمه: 261                    تعداد حروف: 1133

معنی: حاقه از ریشه حق و بر آنچه که حق و حقیقت و حتمی است اطلاق می شود.
نام های دیگر:  ندارد
علت نامگذری: در سه آیه نخست این سوره از «حاقه» سخن گفته شده و به‌همین دلیل این سوره را الحاقه می‌نامند. مراد از حاقه روز قیامت است.
ویژگی سوره: در این سوره آیه سوگند در دو آیه (38 و 39) به تمام پدیده‏های قابل رویت و غیر قابل رویت سوگند یاد می شود.که قرآن نه شعر است و نه کهانت بلکه یک کتاب آسمانی و وحی منزل و سخن کریمانه است
محتوي سوره: 

1.  بیان عظمت روز قیامت و شدت عذاب آن روز
2.  اشاره به سرنوشت قوم عاد و ثمود فرعون و قوم او
3. تقسیم بندی عموم مردم در روز قیامت.

ترتیب سوره: این سوره در ترتیب مصحف شصت و نهمین سوره و در ترتیب نزول هفتاد و هشتمین سوره نازل شده.
فضیلت سوره: رسول اکرم صلی الله علیه و آله فرمودند: خداوند حساب قرائت کننده سوره حاقه را آسان می کند. 

درسی از قرآن برگرفته از جلسه عمومی تفسیر قرآن کریم حضرت آیت الله نورمفیدی

وَ كَمْ قَصَمْنا مِنْ قَرْيَةٍ كانَتْ ظالِمَةً وَ أَنْشَأْنا بَعْدَها قَوْماً آخَرِينَ (11) فَلَمَّا أَحَسُّوا بَأْسَنا إِذا هُمْ مِنْها يَرْكُضُونَ (12) لا تَرْكُضُوا وَ ارْجِعُوا إِلى‏ ما أُتْرِفْتُمْ فِيهِ وَ مَساكِنِكُمْ لَعَلَّكُمْ تُسْئَلُونَ (13) قالُوا يا وَيْلَنا إِنَّا كُنَّا ظالِمِينَ (14) فَما زالَتْ تِلْكَ دَعْواهُمْ حَتَّى جَعَلْناهُمْ حَصِيداً خامِدِينَ (15) وَ ما خَلَقْنَا السَّماءَ وَ الْأَرْضَ وَ ما بَيْنَهُما لاعِبِينَ (16) لَوْ أَرَدْنا أَنْ نَتَّخِذَ لَهْواً لاتَّخَذْناهُ مِنْ لَدُنَّا إِنْ كُنَّا فاعِلِينَ (17) بَلْ نَقْذِفُ بِالْحَقِّ عَلَى الْباطِلِ فَيَدْمَغُهُ فَإِذا هُوَ زاهِقٌ وَ لَكُمُ الْوَيْلُ مِمَّا تَصِفُونَ (18)
خدای متعال در آیات قبل سوره انبیا، در مورد برخورد کفار و مشرکین مکه با پیامبر صحبت می‌کند و توطئه‏هایی که در راه پیامبر می‏تراشیدند و تهمت‌هایی که به پیامبر می‌زدند برای این که نگذارند سخنان رسول خدا در مردم اثر بگذارد و مردم از اطراف پیامبر به این شکل پراکنده شوند این توطئه‌ها را بیان کرده است و در آيات مورد بحث به دنبال گفتگوهايى كه درباره مشركان و كافران لجوج گذشت سرنوشت آنها را با مقايسه با سرنوشت اقوام پيشين، مشخص مى‏كند. ابتدا مى‏گويد: چه بسيار شهرها و آباديهاى ظالم و ستمگرى را كه درهم شكستيم و بعد از آنها قوم و جمعيت ديگرى را به روى كار و به ميدان آزمايش آورديم.
با توجه به اينكه «قصم» به معنى شكستن توأم با شدت است و حتى گاهى به معنى خرد كردن آمده و با توجه به اينكه تكيه روى ظلم و ستمگرى اين اقوام شده، نشان مى‏دهد كه خداوند شديدترين انتقام و مجازات را در مورد اقوام ظالم و ستمگر قائل است. ضمنا اشاره به اين مى‏كند كه اگر تاريخ گذشتگان را مورد بررسى قرار دهيد، خواهيد دانست كه تهديدهاى پيامبر اسلام شوخى و بى‏حساب نيست، واقعيت تلخى است كه بايد دقيقا به آن بينديشيد. آن گاه شرح حال آنها را به هنگامى كه دامنه عذاب در آبادى آنها گسترده مى‏شد و وضع بيچارگى آنان را در مقابل مجازات الهى مشخص مى‏كند، مى‏گويد: هنگامى كه آنها احساس كردند عذاب الهى مى‏خواهد دامنشان را بگيرد، پا به فرار گذاردند. (فَلَمَّا أَحَسُّوا بَأْسَنا إِذا هُمْ مِنْها يَرْكُضُونَ‏) درست همانند يك لشگر شكست خورده كه شمشيرهاى برهنه دشمن را پشت سر خود مى‏بيند به هر سو پراكنده مى‏شوند و به عنوان توبيخ و سرزنش به آنها گفته مى‏شود: «فرار نكنيد و بازگرديد به سوى زندگانى پرناز و نعمتتان! و به سوى كاخها و قصرها و مسكنهاى پرزر و زيورتان، شايد سائلان بيايند و از شما تقاضا كنند.» (لا تَرْكُضُوا وَ ارْجِعُوا إِلى‏ ما أُتْرِفْتُمْ فِيهِ وَ مَساكِنِكُمْ لَعَلَّكُمْ تُسْئَلُونَ‏). اين عبارت ممكن است اشاره به آن باشد كه همواره در اين زندگى پرناز و نعمتى كه داشتند سائلان و تقاضاكنندگان بر در خانه‏هايشان رفت و آمد داشتند، با اميد مى‏آمدند و محروم بازمى‏گشتند به آنها مى‏گويد: بازگرديد و همان صحنه‏ هاى نفرت‏انگيز را تكرار كنيد و اين در حقيقت يك نوع استهزاء و سرزنش است.
بعضى از مفسران نيز احتمال داده‏اند كه جمله «لَعَلَّكُمْ تُسْئَلُونَ‏» اشاره‏اى به دستگاه پر زرق و برق و كبريايى آنها است كه خود شخصا در گوشه‏اى مى‏نشستند و مرتبا فرمان مى‏دادند و خدمتگزاران، پى در پى نزد آنها مى‏آمدند و سؤال از امر و فرمانشان مى‏كردند. اما اينكه گوينده اين سخن كيست؟ در آيه صريحا نيامده. ممكن است ندايى، وسيله فرشتگان خدا يا پيامبران و رسولانشان باشد يا از درون ضمير مخفى و وجدانشان. در حقيقت اين نداى الهى بوده است كه به آنها گفته مى‏شد: «فرار نكنيد و بازگرديد» كه از يكى از اين سه طريق به آنها مى‏رسيده است. به هر حال آنها در اين هنگام بيدار مى‏شوند، آنچه را قبلا شوخى مى‏پنداشتند به جدى‏ترين صورت در برابر خويش مى‏بينند و فريادشان بلند مى‏شود. مى‏گويند: «اى واى بر ما كه ظالم و ستمگر بوديم!» (قالُوا يا وَيْلَنا إِنَّا كُنَّا ظالِمِينَ‏).
اما اين بيدارى اضطرارى كه در برابر صحنه‏هاى جدى عذاب براى هر كس پيدا مى‏شود، بى‏ارزش است و اثرى در تغيير سرنوشت آنها ندارد، لذا قرآن در آخرين آيه مورد بحث اضافه مى‏كند: «و هم چنان اين سخن را (واى بر ما ظالم و ستمگر بوديم) تكرار مى‏كردند تا آنها را از ريشه، قطع كرديم و آنها را خاموش ساختيم.» (فَما زالَتْ تِلْكَ دَعْواهُمْ حَتَّى جَعَلْناهُمْ حَصِيداً خامِدِينَ‏). همچون زراعتى درو شده (حصيد) بر زمين مى‏ريزند و شهر پر جوش و خروش و آبادشان به قبرستان ويران و خاموشى مبدل مى‏گردد (خامدين) و این سنت خدا است که در این زمان هم این سنت خدا جاری است. هدف هم این است که جلوی فساد گرفته شود. اگر یک قسمت از بدن فاسد شود با اینکه انسان به این قسمت بدن علاقه دارد برای اینکه جلوی فساد را بگیرد آن قسمت از بدن را قطع می‏کند. خدای متعال نیز در این عالم سنت دارد و یکی از سنت‌های خدا همان است که وقتی جامعه فاسد می‌شود یا جمعیتی فاسد می‌شوند و این فساد همه جا گسترده می‌شود و باعث می‏شود که قسمت سالم نیز از بین برود آن قسمت را خدا قطع می‏کند.
(وَ ما خَلَقْنَا السَّماءَ وَ الْأَرْضَ وَ ما بَيْنَهُما لاعِبِينَ‏). در آيات قبل اين حقيقت منعكس بود كه ظالمان بى‏ايمان هدفى براى آفرينش خود جز عيش و نوش قائل نبودند و در واقع عالم را بى‏هدف مى‏پنداشتند، قرآن مجيد در آيات مورد بحث براى ابطال اين طرز فكر و اثبات وجود هدف با ارزشى براى آفرينش كل جهان مخصوصا انسانها چنين مى‏گويد: ما آسمان و زمين و آنچه ميان آن دو است بيهوده نيافريديم. اين زمين گسترده، اين آسمان پهناور و اينهمه موجودات متنوع و بديعى كه در صحنه آنها است نشان مى‏دهد، غرض مهمى در كار بوده است، آرى هدف اين بوده كه از يك سو بيانگر آن آفريننده بزرگ باشند و نشانه‏اى از عظمتش و از سوى ديگر دليلى بر «معاد» باشد و گرنه اين همه غوغا براى اين چند روز معنى نداشت.
اگر اين جهان با عظمت را از دريچه چشم مردم بى‏ايمان بنگريم پوچ و بى‏هدف است، تنها ايمان به «مبدء» و «معاد» است كه آن را هدف‏دار مى‏كند. مثلاً فردی وقتی سی سال تحقیق می‌کند که زنبور عسل چطور زندگی می‏کند و دانشمندی در مورد مورچگان سال‌های سال پژوهش و بررسی می‌کند که این حیوان چطور زندگی می‌کند یا زندگی موریانه را بررسی می‏کند مشخص است که آفریننده اینها از خلقت این موجودات هدفی والا داشته است. هدف برای این است که انسان‌ها در بین مرگ و زندگی رشد کرده و تکامل پیدا کنند تا وارد عالم دیگری شوند. جهان هدف دارد و همه چیز به سوی خدا بر می‏گردد. آيه بعد مى‏گويد: اكنون كه مسلم شد عالم بى‏هدف نيست، اين هم مسلم است كه هدف اين آفرينش، سرگرمى خدا به امر خلقت نبوده است كه اين سرگرمى نامعقولى است: «به فرض محال كه ما مى‏خواستيم وسيله‏اى براى سرگرمى خود انتخاب كنيم چيزى انتخاب مى‏كرديم كه متناسب ما باشد.» (لَوْ أَرَدْنا أَنْ نَتَّخِذَ لَهْواً لَاتَّخَذْناهُ مِنْ لَدُنَّا إِنْ كُنَّا فاعِلِينَ‏). در حقيقت «لعب» به معنى كار بى‏هدف است و «لهو» اشاره به هدفهاى نامعقول يا سرگرميهاست. مثل بازی‏های که بچه‏ها می‏کنند اثر واقعی ندارد اثر خیالی دارد و لهو انسان را غافل می‌کند. آيه مورد بحث بازگوى دو حقيقت است: نخست با توجه به كلمه «لو» كه در لغت عرب براى امتناع است، اشاره به اين مى‏كند كه محال است هدف پروردگار سرگرمى خويشتن باشد. سپس مى‏گويد: به فرض كه هدف سرگرمى بود بايد سرگرمى مناسب ذات او باشد، از عالم مجردات و مانند آن، نه عالم محدود ماده‏ سپس با لحن قاطعى براى ابطال اوهام بيخردانى كه دنيا را بى‏هدف يا تنها مايه سرگرمى مى‏پندارند.
چنين مى‏گويد: اين جهان، مجموعه‏اى است از حق و واقعيت، چنين نيست كه اساس آن بر باطل بوده باشد «بلكه ما حق را بر سر باطل مى‏كوبيم تا آن را نابود و هلاك سازد و باطل محو و نابود مى‏شود.» (بَلْ نَقْذِفُ بِالْحَقِّ عَلَى الْباطِلِ فَيَدْمَغُهُ فَإِذا هُوَ زاهِقٌ‏). و در پايان آيه مى‏گويد: «اما واى بر شما از اين توصيفى كه از بى‏هدفى عالم مى‏كنيد.» (وَ لَكُمُ الْوَيْلُ مِمَّا تَصِفُونَ‏). يعنى ما همواره دلائل عقلى و استدلالات روشن و معجزات آشكار خود را در برابر پندارها و اوهام بيهوده‏گرايان قرار مى‏دهيم، تا در نظر انديشمندان و صاحبان عقل، اين پندارها درهم كوبيده و نابود شود. دلائل شناسايى خدا روشن است، دلائل وجود معاد آشكار، براهين حقانيت انبياء، واضح و در حقيقت براى آنها كه لجوج و بهانه‏گير نيستند، حق از باطل كاملا قابل شناسايى است.
قابل توجه اينكه: جمله «نقذف» از ماده «قذف» به معنى پرتاب كردن است، مخصوصا پرتاب كردن از راه دور و از آنجا كه پرتاب از راه دور، شتاب‏ و سرعت و قوت بيشترى دارد، اين تعبير بيانگر قدرت پيروزى حق بر باطل است، جمله «يدمغه» كه به گفته راغب به معنى شكستن جمجمه و مغز سر است كه حساسترين نقطه بدن انسان محسوب مى‏شود، تعبير رسايى است براى غالب بودن لشگر حق، غلبه‏اى چشمگير و قاطع. تعبير به «اذا» نشان مى‏دهد كه حتى در آنجايى كه انتظار نمى‏رود حق پيروز شود ما اين برنامه را انجام مى‏دهيم. تعبير به «زاهق» كه به معنى چيزى است كه به كلى مضمحل شده نيز تاكيد ديگرى است بر اين منظور. و اينكه جمله «نقذف» و «يدمغ» به صورت فعل مضارع آمده دليل بر استمرار اين برنامه است.

داستان های قرآنی
آیات 41 تا 42  سوره الحاقه
قرآن نه سخن کاهن است نه سخن مجنون
«وَ ما هُوَ بِقَوْلِ شاعِرٍ قَلِيلًا ما تُؤْمِنُونَ». (41) و «قول كاهنى نيز نمى‌باشد هر چند كمتر متذكّر مى‌شويد» «وَ لا بِقَوْلِ كاهِنٍ قَلِيلًا ما تَذَكَّرُونَ».(42)
گاه مى‌گفتند: او شاعر است و اين آيات شعر او است.
و گاه مى‌گفتند: او كاهن است و اينها كهانت؛ چرا كه كاهنان كسانى بودند كه بر اثر ارتباط با جن و شياطين، گاه بعضى از اسرار غيب را بازگو مى‌كردند و مخصوصاً كلمات خود را با سجع و جمله‌بندى‌هاى موزون همراه مى‌ساختند و از آنجا كه قرآن، هم داراى خبرهاى غيبى و هم نظم مخصوصى است، اين تهمت را به پيامبر (صلى الله عليه و آله) مى‌زدند، در حالى كه تفاوت ميان اين دو از زمين تا آسمان است.
در حقيقت، اين دو آيه نفى نسبت‌هاى ناروائى است كه مشركان و مخالفان به پيامبر (صلى الله عليه و آله) مى‌دادند.
قرآن و ادبیات فارسی
بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمنِ الرَّحِيمِ‏
الْيَوْمَ نَخْتِمُ عَلَى أَفْوَاهِهِمْ وَتُكَلِّمُنَا أَيْدِيهِمْ وَتَشْهَدُ أَرْجُلُهُمْ بِمَا كَانُوا يَكْسِبُونَ.(یس65)
امروز بر دهان آن کافران مهر خموشی نهیم و دستهایشان با ما سخن گوید و پاهایشان به آنچه می‌کردند گواهی دهد.(یس65)
روز قیامت، روز حساب رسی و دریافت نتیجه اعمال است. همه انسانها در محضر باری تعالی قرار گرفته و به حسابشان رسیدگی خواهد شد. وقتی نامه اعمال کسی را به او می‏دهند، به آن نگاه می‏کند، گاه منکر بعضی از آنچه در نامه اعمالش نوشته، خواهد شد؛ اینجاست که خداوند متعال اعضا و جوارح ما را گواه بر اعمالمان می‏گیرد تا صدق آنچه در نامه اعمال ماست ثابت شود. لذا مولانا در دفتر پنجم مثنوی به شرح آیه شریفه پرداخته و با تأکید بر این مطالب می‏فرماید:
روز محشر هر نهان پیدا شود                هم ز خود هر مجرمی رسوا شود
دست و پا بدهد گواهی با بیان                 بر فساد او به پیش مستعان
دست گوید من چنین دزدیده‌ام                 لب بگوید من چنین پرسیده‌ام
چشم گوید کرده‌ام غمزه‌ی حرام              گوش گوید چیده‌ام س الکلام(1)
در روز رستاخیز هر امر پوشیده‏ای پیدا می‏شود و هر گناهکاری به وسیله خودش رسوا می‏گردد. دست و پای مجرم در حضور خداوند یاری بخش به سخن آمده و بر تباهی او گواهی می‏دهد. مثلا دست می‏گوید: من اینگونه دزدی کرده‏ام. لب نیز می‏گوید: اینچنین سوال کرده‏ام یعنی به جای آنکه در زندگانی دنیا سوالات مفید و گره گشا بکنم، سوالاتی که جنبه تجسس و فضولی در کار مردم داشته است پرسیده‏ام. چشم می‏گوید: من نگاه حرام کرده‏ام. گوش هم می‏گوید: سخنان ناروا شنیده‏ام. به این صورت سر تا پای او دروغ از آب درمی‏آید، زیرا اعضا و جوارح او، او را تکذیب می‏کند.
ایشان در دفتر اول مثنوی به شکلی دیگر به تفسیر آیه شریفه می‏پردازد. در این دنیا کسانی که کور دل هستند و نمی‏خواهند حقیقت را بپذیرند خود را به کوری می‏زنند و تمام نشانه‏ها و معجزات پیامبران الهی را نادیده می‏گیرند و آن را سحر و جادو می‏خوانند و عصبانی و منکر می‏شوند. اگر از زمره منافقین باشند که ظاهر خود را دینی نشان داده و مطابق شریعت عمل می‏کنند اما در باطن بغض و کینه خود را حفظ کرده تا زمانی مناسب اسرار خود را آشکار کنند. اما غافل از اینکه در روز قیامت دست و پاهایشان علیه آنها گواهی خواهد داد.
  ظاهر الفاظشان توحید و شرع                باطن آن همچو در نان تخم صرع‌‌
  دست و پای او جماد و جان او               هر چه گوید آن دو در فرمان او
  با زبان گر چه که تهمت می‌‌نهند              دست و پاهاشان گواهی می‌‌دهند(2)

گرچه الفاظ و کلمات این منکران در ظاهر مطابق شریعت است ما در باطن و گوهر، حاوی گمراهی و پلیدی است. درست مانند نانی که پخته‏اند و در لابه لای آن تخم ناگوار صرع را قرار داده‏اند به طوری که هر کس از آن استفاده کند مدهوش و مصروع شده و راه راست هدایت را گم می‏کنند. دست و پای او که حکم جماد را دارند، هرچه جان او به آن دو امر کند، مطیع و فرمانبردار جان هستند. اگرچه منکران، با زبان خود، حقیقت را انکار می‏کنند اما دست و پایشان بر حقایق گواهی می‏دهند. او ذیل تفسیر آیه شریفه در دفتر سوم مثنوی نمونه واقعی سخن گفتن اعضای انسان را در همین دنیا، در به سخن آمدن نوزاد مریم در بغل مادرش بیان می‏فرمایدک

آن نیاز مریمی بوده است و درد             که چنان طفلی سخن آغاز کرد
جزو او، بی او، برای او، بگفت               جزو جزوت گفت دارد در نهفت
دست و پا شاهد شوندت ای رهی!         منکری را چند دست و پا نهی؟(3) 

وقتی حضرت مریم آن نگاههای تند و ملامت گر مردم را در مورد خود دید ناراحت شد و از خدا خواست تا کمکش کند همین موقع بود که نوزاد به سخن درآمد. همانطور که جزو وجود مریم بی‏آنکه او سخنی بگوید و یا اراده سخنی کند، برای مریم حرف زد، همینطور اجزای وجود تو نیز در نهان سخن می‏گویند. ای بنده روزی می‏رسد که دست و پایت، بر احوال و اعمالت شهادت می‏دهند. پس چگونه تو دست و پا و اعضا و جوارحت را در راه ستیز و انکار حق به کار می‏گیری.

1. مولانا جلال الدین محمد بلخی، مثنوی معنوی، به کوشش محمد استعلامی، چ ششم، ج5، تهران: زوّار، 1372، ص 108 و کریم زمانی، شرح جامع مثنوی معنوی، دفتر پنجم، چ هفتم، تهران: انتشارات اطلاعات، 1383، ص 604-607
2. مولانا، همان، ج 1، ص 106 نیز رک. زمانی، همان، دفتر اول، 654-655
3. محمد تقی جعفری، تفسیر و نقد تحلیل مثنوی، ج8، چ یازدهم، تهران: انتشارات اسلامی، 1367، 305 و مولانا، همان، ج 3، 149 نیز رک. زمانی، همان دفتر سوم، 815-816

علوم قرآنی
در شماره گذشته به مقایسه حال کافران و مؤمنان در قرآن وتشبیه این دو گروه به انسان‏های کر و کور و بینا و شنوا، از نظر قرآن پرداختیم. در این شماره به توفیق الهی به حالت و ويژگى افرادی که در پشت كردن به آيات الهى و اعراض از حقّ، تشبيه به كسى كه از ناحيه دو گوش كر و معيوب است و در گوشش سنگينى و گرفتگى وجود دارد شده است می پردازیم.
در قران کریم مسائل عقلی بسیاری وجود دارد که اکثر مردم قابلیت فهم و جذب آن را پیدا نمی‌کنند و از سوی دیگر مردم به محسوسات و عینیات عادت کرده‌اند بدین خاطر، خداوند متعال برخی از مفاهیم بلند عقلی را در قالب مثلها بیان فرموده است تا عموم مردم آنها را به تناسب ادراک خود دریابند، بنابراین فلسفه مثالهای قرآن، بیان مسائل بلند و عمیق در افق فکر و فهم مردم است.
 برخى از مردم فاسد چنانند كه وقتى آيات الهى بر آنها خوانده شود و در حضورشان، قرآن تلاوت شود، از روى تكبّر و غرور رو بر مى‏گردانند و بدان گوش فرا نمى‏دهند.
اينان علاوه بر اين كه به آيات الهى پشت مى‏كنند، با گفتارهاى بيهوده، سعى دارند ديگران را هم گمراه كنند. با جمع‏آورى اباطيل و افسانه‏ها و جمع و جور كردن «لهو الحديث»، مردم ساده و غافل را به دور خود گرد مى‏آورند و با استهزاء آيات الهى و به مسخره گرفتن تعاليم پيامبر (ص)، آنها را از راه حق دور ساخته و به عبارتى «صدّ عن سبيل اللّه» مى‏كنند.
حالت و ويژگى اين افراد در پشت كردن به آيات الهى و اعراض از حقّ، تشبيه شده است به كسى كه از ناحيه دو گوش كر و معيوب است و در گوشش سنگينى و گرفتگى وجود دارد كه قادر نيست چيزى را بشنود. وضع اين گونه افراد همانند آن كسى است كه در جاى دور افتاده‏اى ساكن بوده كه گويى تاكنون هيچ آيه‏اى از آيات الهى به گوشش نرسيده است!! وَ إِذا تُتْلى‏ عَلَيْهِ آياتُنا وَلَّى مُسْتَكْبِراً كَأَنْ لَمْ يَسْمَعْها كَأَنَّ فِي أُذُنَيْهِ وَقْراً ... (لقمان/ 7) «... و هرگاه بر اين مردم تلاوت آيات قرآن شود چنان با غرور و تكبّر پشت گرداند كه گويى هيچ آن آيات الهى را نشنيد و پندارى از هر دو گوش كر است.»
در اين آيه آن كسى را كه خريدار «لهو الحديث» «وَ مِنَ النَّاسِ مَنْ يَشْتَرِي لَهْوَ الْحَدِيثِ لِيُضِلَّ عَنْ سَبِيلِ اللَّهِ بِغَيْرِ عِلْمٍ وَ يَتَّخِذَها هُزُواً. (لقمان/ 6)- برخى از مردم‏اند كه گفتار بيهوده را خريدارى مى‏كنند تا از روى نادانى، مردم را از راه خدا گمراه نمايند و آن را مسخره جلوه دهند.» توصيف مى‏كند و كلمه «وقر» به معناى بار سنگين است و مراد به اين كه فرمود: «گويا در دو گوشش وقر است»، اين است كه گويا چيزى به گوشهايش بسته كه از شنيدن جلوگيرى مى‏كنند. بعضى هم گفته‏اند، اصلا اين كلمه كنايه از كرى است و معناى آيه اين است كه چون بر اين خريدار لهو الحديث، آيات قرآنى ما قراءت مى‏شود، پشت مى‏كند و از آن رو مى‏گرداند و استكبار مى‏ورزد، مثل اين كه اصلا آن را نشنيده باشد «الميزان، ج 32، ص 22.».
شخص مورد نظر در آيه 6 لقمان كه اقدام به خريدارى لهو الحديث مى‏كرده «نضر بن حارث» نام دارد كه چون تاجر بود و به ايران سفر مى‏كرد، كتابهايى مى‏خريد كه در آن داستان مربوط به‏ ايرانيان از قبيل رستم و اسفنديار بوده و مردم را به آن مشغول مى‏كرد تا از شنيدن قرآن منصرف شوند. وى افسانه ‏هاى ايرانى را براى قريش تعريف مى‏كرد و به ايشان مى‏گفت: محمّد از عاد و ثمود برايتان تعريف مى‏كند و من از رستم و اسفنديار و اكاسره. مردم هم قصّه‏هاى او را گوش مى‏دادند و به آيات قرآن گوش نمى‏دادند «بنگريد به: شأن نزول آيات، ص 613، الميزان، ج 32، و مآخذ ديگر.».
در آيه‏اى ديگر، حالت اين افراد متكبر و اعراض‏گر را چنين بيان نموده است: «وَيْلٌ لِكُلِّ أَفَّاكٍ أَثِيمٍ، يَسْمَعُ آياتِ اللَّهِ تُتْلى‏ عَلَيْهِ ثُمَّ يُصِرُّ مُسْتَكْبِراً كَأَنْ لَمْ يَسْمَعْها فَبَشِّرْهُ بِعَذابٍ أَلِيمٍ». (جاثيه/ 8- 7) «واى بر مردم دروغگوى بدكار. آن كه آيات خدا را كه بر او تلاوت مى‏شود شنيده و بر تكبّر و طغيان اصرار مى‏كند چنان كه گويى هيچ آن آيات را نشنيده است. چنين كس را به عذاب دردناك بشارت بده.»

منابع:
قرآن
مکارم شیرازی، ناصر، مثالهای زیبای قرآن، ج 1

طباطبایی، سید محمدحسین، الميزان، ج 32

پرسش و پاسخ قرآنی(مرکز پاسخگویی)

بسم الله الرحمن الرحیم

 می توان ماه رمضان که ماه فضیلت، رحمت و آمرزش نام گرفته، از زوایای گوناگون مورد مطالعه‌ قرار داد،

الف ) رمضان و فضیلت آن در کلام معصومین
ب) آداب و وظائف مسلمانان

فضیلت ماه رمضان

در باره فضیلت این ماه به گوشه‏ای از سخنان معصومین علیهم السلام اشاره می‏کنیم:

پیامبر (ص) فرمود:ای مردم، به درستی ماه خدا با برکت و رحمت و آموزش به سوی شما روی آورده است؛ ماهی که پیش خدا بهترین ماههاست و روزهایش بهترین روزها و شبهایش بهترین شبها و ساعاتش بهترین ساعات. ماهی است که در آن ماه به میهمانی خدا فراخوانده شدید و از اهل کرامت الهی قرار گرفتند.(1)
و نیز حضرت فرمود:به امت من در ماه مبارک رمضان پنج چیز داده شده است که به هیچ امّتی قبل از امّت من داده نشده است:

1. نخستین روز از ماه رمضان خداوند نظر می‏کند به آنان و به هر چه خداوند نظر کند دیگر آن را عذاب نمی‏کند.
2. بوی دهان آنان هنگامی که روز را به شب می‏رسانند، نزد خداوند از مشک خوش بوتر است.
3.  فرشتگان برای آنان هر شب و روز طلب مغفرت می‏کنند.
4. خداوند دستور می‏دهد به بهشت و می‏فرماید: خود را زینت ده برای بندگان مؤمن من؛ زود باشد از سختی و آزارهای دنیا، راحت شده و در بهشت من و کرامت من جای گیرند.
5.  و چون آخرین شب ماه رمضان شود، خداوند همگان را مورد عفو و بخشش قرار می دهد.(۲)

امام صادق علیه السلام به نقل از پیامبر (ص) نیز فرمود:هر کس ماه رمضان را روزه بدارد، (مشروط بر اینکه) دامن خود را آلوده نگرداند و زبان خود را حفظ کند و آزارش به کسی نرسد، خداوند گناهان گذشته و آینده او را می‏بخشد؛ او را از جهنم آزاد نموده در دارالقرار (بهشت جاودان) جای می‏دهد و شفاعت او را در گناهکاران اهل توحید، هر چند به تعداد شمارش شن‏های بیابان عالج باشد می‏پذیرد.(۳)

وظایف روزه داران

درباره شرح وظایف روزه داران روایت‏های بسیاری از معصومین (علیهم السلام) نقل شده که ما تنها به دو تا از آنها اشاره می‏کنیم: 

امام صادق (علیه السلام) می‏فرماید:

هرگاه روزه گرفتید، زبانتان را از دروغ و چشمان را از حرام باز دارید با هم نزاع نکنید، حسد نورزید، غیبت نکنید، بگو مگو و جدل نکنید، دروغ نگویید؛ (با همسرتان) مباشرت نکنید. از مخالفت، خشمگین نمودن همدیگر و ناسزاگویی، شماتت، کسالت، آزار و ظلم به یکدیگر و از سفاهت و بی حالی بپرهیزید. هرگز از یاد خدا و نماز غافل نگردید و بر شما باد که سکوت، حلم و صبر و راستگویی را نصب العین خود قرار دهید و از مجالست با اهل شر و گفتار زور و دروغ و بهتان و خصومت و سوء ظن و غیبت اجتناب نمایید.(۴)

امام علی نیز در باره وظیفه روزداران اینگونه گفته‏ اند:بر شما باد در ماه رمضان به دعا و استغفار و بدانید که دعای شما دافع بلا از شماست و استغفار شما از بین برنده گناهان است.(۵)

________

۱)وسائل الشیعه، ج ۷، ص ۲۲۶.

۲)وسائل الشیعه، ج ۷، ص۲۳۰.

۳)وسائل الشریعه، ۷،ص ۱۷۴

۴) بحار الانوار، ج ۹۶، ص ۲۹۲.

۵)وسائل الشیعه، ج ۷، ص ۲۲۰.

سوالات شماره 69 گلستان آیه ها

1- هدف از خلقت عالم چیست؟

الف) تکامل انسان             ب) نشانه‏ای از عظمت الهی        ج) مورد الف و ب                 د) پوچ و بی هدف

2- در سوره انبیا منظور خداوند از اینکه می‏فرماید: «باز گردید و ...» چیست؟

الف) استهزاء و سرزنش              ب) رحمت الهی                 ج) فضل  الهی                    د)غفران الهی

3- فلسفه مثالهای قرآن بیان................... و.......... در افق فکر و فهم مردم است.

الف) حکایت و داستان              ب) تجربه و پند      ج) مسائل بلند و عمیق           د) تکبر وغرور

4- وظیفه روزه دار کدام است؟

الف) غیبت نکردن         ب) دروغ نگفتن             ج)حسد نورزیدن          د)  همه موارد